Thông tin chung: 
Công trình: Vườn quốc gia Rapa Nui (Rapa Nui National Park) 
Địa điểm: Easter Island, Valparaíso, Chile (S27 8 60 W109 27 0) 
Thiết kế kiến trúc: 
Quy mô: Diện tích khu vực Di sản 6666 ha 
Năm thực hiện: 
Giá trị: Di sản thế giới (1995; hạng mục i, iii, v) 

Chile là một quốc gia Nam Mỹ, nằm trên một dải hẹp giữa dãy núi Andes về phía Đông và Thái Bình Dương về phía Tây; phía Bắc giáp với Peru, phía Đông Bắc giáp Bolivia; phía Đông giáp Argentina, và về phía Nam giáp  eo biển Drake (Drake Passage, phân cách 2 lục địa Nam Mỹ và châu Nam Cực).
Chile có diện tích khoảng 756.096,3 km2, bao gồm các hòn đảo ở Thái Bình Dương như Juan Fernández, Salas y Gómez, Desventuradas và Rapa Nui (đảo Phục Sinh); dân số khoảng 18 triệu người (năm 2016); thủ đô là thành phố Santiago, ngôn ngữ quốc gia là tiếng Tây Ban Nha. 
Người Tây Ban Nha xâm chiếm Chile vào giữa thế kỷ 16, thay thế cho Đế chế Inca (đế chế lớn nhất tại châu Mỹ vào thời kỳ tiền Columbica với trung tâm tại Cusco ở Peru hiện đại, tồn tại trong khoảng thời gian từ năm 1438-1533). Song người Tây Ban Nha chỉ chiếm được miền Bắc và Trung Chi lê, không chinh phục được miền Nam Chile, nơi cộng đồng dân cư Mapuche sinh sống (bao gồm cả Tây Nam Argentina ngày nay). 
Ngày 18/9/1810, Chi lê tuyên bố độc lập từ Tây Ban Nha. 


Bản đồ Chile và vị trí của đảo Phục Sinh (Easter Island)

Đảo Rapa Nui hay đảo Phục Sinh (Easter Island/ Isla de Pascua) nằm tại tỉnh Isla de Pascua, thuộc vùng Valparaíso, một trong 15 vùng quốc gia của Chile. 
Đảo là một lãnh thổ đặc biệt của Chile, sáp nhập vào năm 1888, có diện tích 163,6 km2, dân số 6,6 ngàn người (năm 2016), trong đó có khoảng 60% là người bản địa. Đảo nằm cách xa bờ biển Chile khoảng 3512km. 
Rapa Nui là một hòn đảo núi lửa, gồm 3 ngọn núi: Terevaka (lớn nhất với độ cao 507 mét), Poike và Rano Kau, tạo cho đảo có mặt bằng hình tam giác. Xung quanh đảo còn một số các hòn đảo nhỏ.
Vườn quốc gia Rapa Nui (Rapa Nui National Park) chiếm khoảng 40% diện tích đảo Phục Sinh, là Khu bảo tồn động vật hoang dã của Chile nằm trên đảo và là nơi tập trung di sản văn hoá Rapa Nui. 
Vào thiên niên kỷ đầu tiên sau Công nguyên, trên đảo Rapa Nui xuất hiện một nhóm người định cư đến từ Đông Polynesia (cộng đồng dân cư trên các đảo thuộc Thái Bình Dương). Tại đây, họ đã tạo lập được một nền văn hóa phát triển rực rỡ với khoảng 900 bức tượng, hơn 300 biểu tượng nghi lễ và hàng ngàn công trình có liên quan đến nông nghiệp, lễ tang, nhà ở, sản xuất và các hoạt động khác. 

Ba khu vực văn hóa lớn ở Thái Bình Dương: Melanesia , Micronesia, và Polynesia. Trong đó, Polynesia là lớn nhất và được gọi chung là các hòn đảo trong tam giác Polynésian, một đỉnh phía Bắc là đảo Hawaii (Mỹ); đỉnh phía Đông là đảo Easter Island (đảo Phục Sinh, Chile) và đỉnh phía Nam là New Zealand  

Bản đồ đảo Phục Sinh (Easter Island), vị trí ba núi lửa chính Terevaka, Poike, Rano Kau, làng Orongo, mỏ đá Rano Raraku và các cụm tượng. 

Vườn quốc gia Rapa Nui là một địa điểm khảo cổ học vô cùng nổi bật và ấn tượng với những cụm tượng hay các trung tâm nghi lễ (Ahu) và các bức tượng khổng lồ (Moai), được hình thành trong khoảng thời gian từ năm 1100 – 1680. 
Các cụm tượng (Ahu) có kích thước và hình thức khác nhau. Khổng lồ nhất là Ahu Tongariki với 15 bức tượng. Các cụm tượng có một số đặc điểm cố định: Nền của cụm tượng được tạo thành từ các viên đá lớn xếp xung quanh, bên trong đổ đá vụn; Đường dốc lên cụm tượng được lát bằng đá cuội tròn; Phía trước cụm tượng là một bục phẳng. 

Tại đây có đến 887 tượng đá (Moai) khổng lồ, nguyên khối. Mỗi bức tượng nơi đây với các khuôn mặt sống động, khác biệt nhau, được cho là tạo nên để tôn vinh tổ tiên, các vị thủ lĩnh, cựu chiến binh và các nhân vật quan trọng của cộng đồng. Các bức tượng không chỉ thể hiện quyền lực chính trị và tôn giáo, mà còn là nơi chứa đựng các giá trị tinh thần thiêng liêng. Vị trí các tượng phần lớn đều quay mặt vào đất liền như để quan sát, hỗ trợ người dân, hay thể hiện một sự kết nối với tiền nhân, rằng họ đến đây từ biển. Ngoại lệ có 7 bức tượng tại cụm Ahu Akivi là quay mặt ra biển, được cho là họ đang đợi vua đến. 

Các bức tượng tại đây hình thành đã nên một phong cách được gọi là “Tượng đảo Phục Sinh” . 
Moai là tượng đơn khối, có phong cách tối giản dạng bán thân. 
Tượng có khuôn mặt mang đậm tính tự tin, song huyền bí; Đầu của tượng có tỷ lệ lớn so với cơ thể, như thể hiện niềm tin của người Polynesia về sự khả năng dẫn dắt của người đứng đầu. Mặt tượng có lông mày dày và khe mắt sâu; mũi lớn, dài như hình con cá và sống mũi gãy; đôi môi nhô ra và cằm hình chữ nhật mang cảm giác chắc chắn. Hai cánh tay tượng buông thõng tại các vị trí khác nhau và không có chân. 
Riêng hốc mắt được chạm khắc và vẽ trang trí, được cho là phục vụ cho các nghi lễ. 
Một số bức tượng có khối hình trụ trên đầu như những chiếc khăn xếp… 
Tượng có chiều cao trung bình 4m, rộng trung bình tại chân đế khoảng 1,6m, nặng khoảng 12,5 tấn.
Phần lớn các bức tượng đều có nguồn gốc từ đá nham thạch từ ngọn núi lửa Rano Raraku, được tạo tác bằng các công cụ đá. Đá tạc tượng được ngâm nước để làm mềm. Mỗi bức tượng có thể do 5 hoặc 6 người thực hiện trong khoảng 1 năm. Hiện không rõ chính xác nhóm nào trong cộng đồng chịu trách nhiệm tạo ra các bức tượng. 
Chỉ có một phần tư các bức tượng được lắp đặt. Gần một nửa vẫn còn trong mỏ đá tại Rano Raraku, và phần còn lại nằm trên đường tới địa điểm dự định đặt tượng. 
Việc vận chuyển tượng từ mỏ đá đến nơi đặt tượng và dựng lên được cho là bằng các phương tiện xe lăn, kéo bằng dây thừng. Mỗi một pho tượng có thể phải sử dụng từ 180 đến 250 người kéo, đẩy.
Ngoài các cụm tượng, tại đây còn có các bức tranh trên đá với nhiều kiểu dáng, kỹ thuật và họa tiết đa dạng; các hang động với các nghệ thuật đá. Trong khu vực còn có ngôi làng cổ Orongo rất nổi bật bởi vị trí nằm cạnh miệng núi lửa và kiến ​​trúc của các ngôi nhà hoàn toàn bằng đá.

Vườn quốc gia Rapa Nui, tại Easter Island, Valparaíso, Chile được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới (năm 1995)  với các tiêu chí: 

Tiêu chí (i): Vườn Quốc gia Rapa Nui lưu giữ một trong những hiện tượng văn hoá đáng chú ý nhất trên thế giới, là một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người. Tại đây, truyền thống nghệ thuật, kiến ​​trúc với sức mạnh và trí tưởng tượng to lớn đã được hình thành và phát triển bởi một xã hội hoàn toàn tách biệt khỏi những ảnh hưởng văn hoá từ bên ngoài trong hơn một thiên niên kỷ.

Tiêu chí (iii): Rapa Nui, tên bản địa của Đảo Phục sinh (Easter Island) là minh chứng độc đáo cho hiện tượng văn hoá độc đáo. Một xã hội có nguồn gốc Polynesia từ năm 300 sau Công nguyên đã thiết lập một truyền thống mạnh mẽ,  giàu trí tưởng tượng và nguyên bản về điêu khắc, kiến ​​trúc hoành tráng mà không có ảnh hưởng từ bên ngoài. Từ thế kỷ 10 đến thế kỷ 16, cộng đồng dân cư nơi đây đã tạo tác nên các nhân vật bằng đá khổng lồ với tên gọi là Moai, hình thành một cảnh quan đặc biệt, mà đến tận ngày nay vẫn tiếp tục cuốn hút sự quan tâm của nhiều người trên thế giới.  

Tiêu chí (v):  Vườn Quốc gia Rapa Nui còn là bằng chứng về một nền văn hoá bị suy tàn do các cuộc khủng hoảng sinh thái, tiếp đó là sự can thiệp của thế giới bên ngoài. Những di tích còn lại của nền văn hoá này hòa hợp với môi trường tự nhiên xung quanh đã tạo ra một cảnh quan văn hóa tuyệt vời không nơi nào có.


Sơ đồ Khu vực Di sản Vườn quốc gia Rapa Nui, tại Easter Island, Valparaíso, Chile

Vườn quốc gia Rapa Nui, tại Easter Island, Valparaíso, Chile bao gồm các di tích chính sau:

Các cụm tượng hay trung tâm nghi lễ 
Cụm tượng hay các trung tâm nghi lễ (Ahu) với các bức tượng khổng lồ (Moai) đều xây dựng tại ven đảo, hiếm khi xây dựng vào vị trí bên trong đảo. Tại đây có rất nhiều tàn tích cụm tượng, một số cụm tượng đã được phục hồi, gồm: 

Cụm tượng Ahu Tongariki 
Ahu Tongariki là trung tâm nghi lễ hay cụm tượng lớn nhất trên đảo Phục Sinh, nằm tại phía Tây Nam núi lửa Poike. Tại đây có tới 15 bức tượng, trong đó có bức tượng nặng tới 86 tấn. Năm 1960, một cơn sóng thần do động đất ngoài khơi Chile đã cuốn cụm tượng vào phía trong đảo. Cụm được khôi phục lại vào năm 1990.




Cụm tượng Ahu Tongariki với 15 bức tượng, Khu vực Di sản Vườn quốc gia Rapa Nui 

Cụm tượng Ahu Akivi - Vai Teka 
Ahu Akivi – Vai Teka là một nơi linh thiêng đặc biệt ở đảo Phục Sinh. 
Ahu Akivi là một phần của phức hợp Ahu Akivi- Vai Teka nằm tại sườn phía Nam của ngọn núi lửa Maunga Terevaka, được bao quanh bởi diện tích đất nông nghiệp bằng phẳng tại độ cao 140m. Trung tâm được người Rapa Nui xây dựng theo hai giai đoạn. Trong giai đoạn đầu, vào thế kỷ 16, một mặt bằng nền hình chữ nhật được tạo ra trên bề mặt phẳng của địa hình, chạy theo hướng Bắc – Nam dài khoảng 70m. Giai đoạn thứ hai vào đầu thế kỷ 17, gồm 7 bức tượng, mỗi tượng có chiều cao 4,9m, nặng khoảng 18 tấn; một lò hỏa táng, một hang động được sử dụng làm hầm mộ. 7 bức tượng, có hình dáng và kích thước tương tự nhau. Các bức tượng này còn được cho là có vai trò như một định vị về thiên văn. Mặt tượng nằm đúng hướng mặt trời trong ngày Xuân phân và Thu phân. Ngoài các bức tượng, tại đây các nhà khảo cổ còn khám được những đĩa đá, tượng nhỏ, lưỡi câu cá bằng xương… 
Ahu Vai Teka  nằm cách Ahu Kavi 707m. Cụm tượng có nền nhỏ hơn với chiều dài khoảng 16m được làm bằng đá nham thạch thô. Các tượng trong cụm hiện không còn.   




Cụm tượng Ahu Akivi – Vai Teka với 7 bức tượng, Khu vực Di sản Vườn quốc gia Rapa Nui  

Cụm tượng Ahu Vinapu 
Ahu Vinapu là một trong những trung tâm nghi lễ lớn trên đảo Phục Sinh, nằm tại rìa phía Đông của núi lửa Rano Kau, được phục hồi vào năm 1974. 
Tại đây có các bức tường xây dựng bằng đá không cần vữa, tương tự như các bức tường của người Inca xây dựng tại Cusco ở Peru. 


Cụm tượng Ahu Vinapu với tàn tích các bức tường đá, Khu vực Di sản Vườn quốc gia Rapa Nui  

Cụm tượng Ahu Tahai 
Ahu Tahai, nằm tại phía Tây đảo Phục Sinh, được phục hồi vào năm 1974. Ahu Tahai bao gồm 3 thành phần chính: Tượng Ko Te Riku (với đôi mắt được trang trí), tượng Tahai và nhóm 5 tượng Vai Ure. 


Cụm tượng Ahu Tahai, với 3 nhóm tượng, Khu vực Di sản Vườn quốc gia Rapa Nui  

Tượng Ko Te Riku, tại Cụm tượng Ahu Tahai, Khu vực Di sản Vườn quốc gia Rapa Nui; Tượng với  mũ và mắt được trang trí 


Tượng Tahai, tại Cụm tượng Ahu Tahai, Khu vực Di sản Vườn quốc gia Rapa Nui   


Nhóm tượng Vai Ure với 5 tượng còn sót lại, tại Cụm tượng Ahu Tahai, Khu vực Di sản Vườn quốc gia Rapa Nui  

Làng Orongo 
Ngôi làng được xây dựng bằng đá nằm tại mũi Tây Nam của đảo Phục Sinh, bên rìa miệng núi lửa Rano Kau, cạnh một vách đá cao 300m. 
Giữa thế kỷ 18, Orongo là trung tâm của giáo phái Thờ chim (Tangata manu) với nghi thức mang trứng chim bơi tới đảo Motu Nui (nằm tại phía Nam đảo Phục Sinh) và mang trở lại làng Orongo mà không bị hư hại. Đây là cuộc đua hay nghi lễ rất nguy hiểm do cá mập, ngã từ vách đá…
Sự cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên trên đảo (do nạn phá rừng...), đã tạo ra một cuộc khủng hoảng sinh thái và sự suy giảm của xã hội Rapa Nui vào thế kỷ 16. Một số các tượng đá đã bị lật đổ, phá hủy. 
Vào giữa thế kỷ 19, sự ảnh hưởng của các yếu tố bên ngoài tăng dần, đặc biệt là sự xuất hiện của người châu Âu với chế độ mua bán nô lệ, dịch bệnh, đã làm dân số của Rapa Nui giảm xuống mức thấp nhất, chỉ còn 111 người vào năm 1877, cùng với đó là sự tổn thất tri thức văn hóa và sự sụp đổ của nền văn minh Rapa Nui. 
Những người sống sót trong làng Orongo chuyển đổi sang đạo Cơ Đốc. 
Trong làng hiện còn 53 ngôi nhà cổ bằng đá, được khảo sát và phục hồi trong những năm 1974, 1976 và 1995. 

Làng Orongo nằm bên rìa Núi lửa Rano Kau, Khu vực Di sản Vườn quốc gia Rapa Nui  với vách đá cao 300m.


Tàn tích các ngôi nhà bằng đá tại Làng Orongo, Khu vực Di sản Vườn quốc gia Rapa Nui  

Mỏ đá Rano Raraku 
Rano Raraku là một trong 3 ngọn núi lửa chính trên đảo Phục Sinh. Núi lửa đã ngừng hoạt động, tạo thành một mỏ đá nham thạch, cung cấp đến 95% nguyên liệu cho tạo lập các tượng đá trên đảo. 
Trong các mỏ đá, hiện vẫn còn nhiều bức tượng đang chế tác dang dở. Một trong số đó có bức tượng nặng đến 270 tấn, nằm tại độ cao 21,6m so với mực nước biển. 
Bên ngoài mỏ đá, có một số bức tượng nằm rải rác trong nền đất, có thể là các bức tượng tạc không đạt yêu cầu, hoặc đang trong quá trình vận chuyển.


Mỏ đá tại núi lửa Rano Raraku, Khu vực Di sản Vườn quốc gia Rapa Nui  


Một tượng đá còn đang trong quá trình chế tác tại Mỏ đá Rano Raraku, Khu vực Di sản Vườn quốc gia Rapa Nui ; Bức tượng được cho là lớn nhất, có chiều cao khoảng 21m và nặng 270 tấn


Các tượng đá còn đang trong quá trình vận chuyển tại Mỏ đá Rano Raraku, Khu vực Di sản Vườn quốc gia Rapa Nui  

Di sản Vườn quốc gia Rapa Nui, tại Easter Island, Valparaíso, Chile đã trở nên nổi tiếng trên toàn thế giới với những cụm tượng và các bức tượng khổng lồ theo phong cách “Tượng đảo Phục Sinh”, tạo nên một không gian cho sự suy ngẫm, kết nối con người hiện tại với quá khứ, kết nối thế giới thế tục và thế giới tinh thần thiêng liêng. 

Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD 
Nguồn : 
http://whc.unesco.org/en/list/715 
https://en.wikipedia.org/wiki/Chile
https://en.wikipedia.org/wiki/Easter_Island
https://en.wikipedia.org/wiki/Rapa_Nui_National_Park
https://sh.wikipedia.org/wiki/Ahu
https://en.wikipedia.org/wiki/Moai
https://en.wikipedia.org/wiki/Ahu_Tongariki
https://en.wikipedia.org/wiki/Ahu_Tahai
https://en.wikipedia.org/wiki/Ahu_Akivi
https://en.wikipedia.org/wiki/Orongo
https://en.wikipedia.org/wiki/Rano_Raraku

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương     

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu

Danh sách và bài viết  về Di sản thế giới tại châu Mỹ

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi