Thông tin chung:
Công trình: Thị trấn lịch sử Guanajuato và các mỏ lân cận (Historic Town of Guanajuato and Adjacent Mines) 
Địa điểm: Bang Guanajuato, Mexico (N21 1 0.984 W101 15 20.016) 
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích Di sản 2167,5ha
Năm hình thành: 1529
Giá trị: Di sản thế giới (1988; hạng mục i, ii, iv, vi)

Mexico phía Bắc giáp Hoa Kỳ, Nam và Tây giáp Thái Bình Dương, Đông Nam giáp Guatemala, Belize và biển Caribe, phía Đông là vịnh Mexico. Mexico có diện tích 1.964.375 km2, dân số khoảng 120 triệu người (năm 2015), ngôn ngữ chính là Tây Ban Nha, thủ đô là thành phố Mexico. 
Năm 1521, Đế chế Tây Ban Nha chinh phục và chiếm đóng Mexico. 
Ngày 16/9/1810, Mexico tuyên bố độc lập từ Tây Ban Nha. 
Mexico ngày nay là một liên bang bao gồm 31 tiểu bang và một thực thể liên bang đặc biệt.


Bản đồ Mexico và vị trí thành phố Guanajuato

Guanajuato là một trong 32 bang của Mexico, được chia làm 46 hạt, thủ phủ là thành phố Guanajuato. Guanajuato nằm tại miền Trung Mexico, được bao bọc bởi các bang Jalisco về phía Tây, Zacatecas về phía Đông Bắc, San Luis Potosí về phía Bắc, Querétaro về phía Đông và Michoacán về phía Nam. Bang có diện tích 30.608 km2.

Thành phố Guanajuato nằm ở độ cao 2000 m so với mực nước biển, được thành lập bởi người Tây Ban Nha vào năm 1529.
Tại Guanajuato, việc khai mỏ đã được thực hiện từ rất lâu trước khi người Tây Ban Nhà đến. Người Aztec (dân tộc bản địa tại miền Trung Mexico, thống trị phần lớn miền Trung của Châu Mỹ từ thế kỷ 14 – 16) đã có mặt ở đây, khai thác kim loại để làm đồ trang sức và trang trí cho giới chính trị và tôn giáo.
Người Tây Ban Nha đã tìm ra các mỏ bạc tại 4 địa điểm: Marfil, Tepetapa, Santa Ana, Cerro del Cuarto và nhanh chóng xây dựng các pháo đài, công sự để bảo vệ, tiến hành khai thác. Đây trở thành nơi thu hút, tập trung lao động và thị trấn được hình thành. Vào thế kỷ 18, sự thịnh vượng của thành phố đạt đến đỉnh cao, trở thành trung tâm chiết xuất bạc hàng đầu thế giới. 
Từ 4 khu phố mỏ ban đầu đã mở rộng thêm các khu phố khác, hình thành nên trung tâm lịch sử của thành phố Guanajuato ngày nay. Các khu phố được kết nối với nhau bởi các con đường quanh co, dọc theo các thung lũng hẹp, hai bên là các dãy phố nhỏ theo địa hình, liên hệ với nhau bằng cầu thang bộ trên sườn núi và các tuyến đường ngầm toàn bộ hoặc một phần (trước kia là hầm trữ và thoát nước). Trên đỉnh những ngọn đồi là các công trình kiến trúc tôn giáo biểu tượng của thành phố. Đặc điểm này làm quy hoạch của thành phố Guanajuato khác hẳn so với các thành phố hiện đại tại châu Mỹ với mạng lưới đường ô vuông.
Công trình nổi bật tại đây là các tuyến đường phố ngầm (Subterranean Streets) và hố khai thác mỏ (Boca del Inferno); các quảng trường, tòa nhà mang phong cách Baroque và Tân cổ điển bằng đá sa thạch hồng hoặc xanh, trong đó nhà thờ lớn như La Compañía và La Valenciana, được coi là một trong những ví dụ đẹp nhất về kiến ​​trúc Baroque ở Trung và Nam Mỹ. 
Thành phố có Bảo tàng xác ướp (Mummy Museum), chứa xác ướp tự nhiên được tìm thấy trong nghĩa trang của thành phố. 
Guanajuato còn là nhân chứng cho nhiều sự kiện lịch sử quan trọng trong thời kỳ đấu tranh giành độc lập của Mexico thoát khỏi ách thống trị của đế quốc Tây Ban Nha.




Phối cảnh một góc Thị trấn lịch sử Guanajuato, Mexico

Thị trấn lịch sử Guanajuato và mỏ lân cận được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới với các tiêu chí: 

Tiêu chí (i):  Guanajuato sở hữu một số ví dụ tuyệt tác nhất về kiến ​​trúc Baroque tại Châu Mỹ. Nhà thờ La Compañía (Iglesia de la Compañía) và đặc biệt là nhà thờ La Valenciana với những tác phẩm của phong cách Churrigueresque tại Mexico (Churrigueresque là loại kiến trúc trang trí điêu khắc tinh xảo theo phong cách Baroque của Tây Ban Nha vào cuối thế kỷ 17). Trong lĩnh vực lịch sử công nghệ khai thác mỏ, Guanajuato có thể tự hào về những thành tựu độc đáo với những trục mỏ sâu tới 600m, đường kính 12m, được gọi là "Boca del Infierno". 

Tiêu chí (ii): 
Thành phố mỏ Guanajuato có ảnh hưởng lớn tới các thị trấn khai thác mỏ ở miền Bắc Mexico từ thế kỷ 16 đến thế kỷ 18. Thành phố hình thành và phát triển gắn với quá trình công nghiệp hóa, có vai trò nhất định trong lịch sử công nghiệp thế giới. 

Tiêu chí (iv): 
Guanajuato là một ví dụ nổi bật về tổ hợp kiến trúc gắn liền với hoạt động công nghiệp và kinh tế mỏ. Thành phố được xây dựng theo đặc điểm của các nhánh sông và mỏ lộ thiên. Các công trình kiến trúc theo phong cách Baroque của thành phố liên quan trực tiếp đến sự tham gia của các doanh nghiệp khai mỏ giàu có. Nhà thờ La Valenciana và Casa Rul y Valenciana được xây dựng bởi nguồn tài trợ của các chủ mỏ giàu có hàng đầu. Nhiều công trình kiến trúc khác cũng được xây dựng từ nguồn tài trợ như vậy. 

Tiêu chí (vi): 
Trung tâm lịch sử của thành phố Guanajuato và mỏ lân cận thể hiện trực tiếp và rõ ràng một giai đoạn quan trọng của lịch sử kinh tế thế giới, đặc biệt là tại thế kỷ 18. 

Bản đồ Di sản Thị trấn lịch sử của Guanajuato và các mỏ lân cận

Sự thịnh vượng của các mỏ bạc đã tạo lên sầm uất của thành phố với các công trình tôn giáo, dân dụng và công nghiệp lớn, cũng như toàn bộ cơ sở hạ tầng bao gồm đường, đường hầm, đập nước, các cở sở khai thác mỏ, tại cả khu vực trung tâm thành phố và khu vực lân cận.
Di sản Thị trấn lịch sử của Guanajuato và mỏ lân cận có các hạng mục công trình nổi tiếng: 

Sơ đồ vị trí một số công trình, tuyến phố chính tại Trung tâm lịch sử thành phố Guanajuato,
Mexico

Nhà thờ 

Nhà thờ La Compañía
Nhà thờ La Compañía (Iglesia de la Compañía) được xây dựng vào năm 1745 – 1765, bởi các tu sĩ Dòng Tên (Hiệp hội Chúa Giêsu - Society of Jesus, là một dòng tôn giáo bắt nguồn từ Tây Ban Nha thế kỷ 16, hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực giáo dục, nghiên cứu và hoạt động văn hóa; tài trợ và thúc đấy đối thoại cộng đồng...) ở Guanajuato. Đây là một trong những nhà thờ lớn nhất của Dòng Tên được xây dựng tại khu vực thuộc địa của đế quốc Tây Ban Nha. 
Công trình gồm 3 gian, gian giữa rộng 11.5m; 2 gian hai bên rộng 9,5m. Phía trước được trang trí điêu khắc tinh xảo theo phong cách Churrigueresque tại Mexcico (phong cách Baroque Tây Ban Nha cuối thế kỷ 17).
Nội thất bên trong với mái vòm cao 29,5m. Công trình là một di sản nghệ thuật quan trong, bao gồm các tác phẩm sơn và điêu khắc; bàn thờ trang trí theo phong cách Tân cổ điển. Từ năm 1767 -1794, nhà thờ bị bỏ hoang do Dòng Tên bị trục xuất, được mở cửa trở lại vào từ năm 1794.


Phối cảnh nhà thờ La Compañía, thành phố Guanajuato, Mexico


Nội thất nhà thờ La Compañía, thành phố Guanajuato, Mexico

Nhà thờ La Valenciana
Nhà thờ La Valenciana (Iglesia de la Valenciana) còn có tên là nhà thờ San Cayetano.
Công trình nằm gần lối vào mỏ bạc La Valenciana,  được xây dựng vào năm 1775 – 1788, nhờ sự tài trợ của chủ mỏ bạc.
Tòa nhà đứng trên đỉnh một ngọn đồi phía trước thành phố, thể hiện sự giàu có do khai thác bạc. Vào thời điểm đó, La Valenciana là một trong những mỏ có sản lượng bạc lớn nhất trên thế giới.
Tháp chuông đồng hồ phía bên phải nhà thờ chưa hoàn thành. Mặt tiền của công trình được chạm khắc theo phong cách Baroque Mexico (Churrigueresque), các cửa sổ trang trí theo phong cách nghệ thuật Mudejar (phong cách nghệ thuật phát triển tại các vương quốc Thiên chúa giáo ở bán đảo Iberia Tây Nam châu Âu, đóng vai trò như một liên kết văn hóa giữa Kito giáo và đạo Hồi). Nội thất nhà thờ được trang trí bằng các bàn thờ chạm khắc vàng, ngà, gỗ quý và những bức tranh khổng lồ của thế kỷ 19.


Phối cảnh nhà thờ La Valenciana, thành phố Guanajuato, Mexico


Nội thất nhà thờ La Valenciana, thành phố Guanajuato, Mexico

Nhà thờ Nuestra Señora
Nhà thờ Nuestra Señora (Basílica Colegiata de Nuestra Señora), còn có tên Collegiate of Our Lady, nằm tại phía Đông quảng trường Plaza de la Paz, được xây dựng từ năm 1671 đến 1696 theo phong cách Baroque và Tân Cổ điển.
Công trình được xây dựng nhờ tài trợ của các chủ mỏ bạc giàu có, được coi là một trong những cấu trúc biểu tượng nhất của thành phố Guanajuato.
Mặt đứng của công trình gồm 3 gian, gian hai bên  gắn với tháp chuông. Bên trong nội thất, nổi bật là bàn thờ bằng vàng với hình ảnh của Đức Mẹ, Đức Chúa và các Thánh Tông đồ. Trong nhà thờ có một đàn organ (Pipe Organ) với 1098 ống.


Phối cảnh nhà thờ Nuestra Señora, thành phố Guanajuato, Mexico


Nội thất nhà thờ Nuestra Señora, thành phố Guanajuato, Mexico

Đường, ngõ, phố 

Đường phố ngầm
Đường phố ngầm (Subterranean Streets) là một trong những điểm đặc biệt tại thành phố Guanajuato.
Thành phố nằm trong thung lũng, xung quanh là các sườn núi. Năm 1760 và 1780, hai trận lũ lớn hầu như đã quét sạch thành phố. Điều này thúc đẩy việc xây dựng các tuyến mương và đường hầm để chứa nước và thoát nước trong mùa mựa.
Vào những năm 1960, các con đập được xây dựng và chuyển hướng của các nhánh sông mùa lũ chảy vào hang động ngầm dưới đất. Các tuyến mương và đường hầm thoát nước được thắp sáng và lát đá cuội cho giao thông ô tô. Mạng lưới đường hầm cho ô tô đi qua thành phố vẫn còn hoạt động cho đến ngày nay.


Các tuyến mương và đường hầm nay trở thành các tuyến giao thông của thành phố (trong hình vẽ ký hiệu các nét chấm). 

Các tuyến phố với các con đường một phần đi ngầm, thành phố Guanajuato, Mexico




Cửa vào các tuyến đường ngầm, thành phố Guanajuato, Mexico




Bên trong các tuyến đường ngầm, trước kia là tuyến cống tiêu và trữ nước, thành phố Guanajuato, Mexico

Ngõ và phố 
Ngõ nổi tiếng nhất là Callejón del Beso, nằm trên sườn núi của ngọn đồi Cerro del Gallo trong khu phố cổ, có từ thế kỷ 18. Hai bên ngõ là các ngôi nhà có ban công gần như chạm nhau. (vì vậy ngõ này còn có tên là “Ngõ của các nụ hôn”. Các ngõ phố hẹp cũng là không gian cho các ban nhạc đường phố biểu diễn. 
Phố đặc biệt nhất là phố Juárez, bởi phố rất ít đường lộ thiên, phần lớn các tuyến đường giao thông là hệ thống đường ngầm một phần hoặc toàn bộ, là hệ thống mương và hầm chứa và thoát nước xưa. 
Dọc theo hai bên ngõ và lấp đầy các khu phố là các tòa nhà thời thuộc địa, nhà hàng, bậc thang và các quảng trường nhỏ. 


Các tuyến phố và công trình hai bên phố đầy màu sắc theo phong cách đặc trưng của Mexico

Các công trình nổi tiếng khác 

Nhà hát Juarez
Nhà hát Juarez ((Teatro Juarez) mang tên Benito Juárez, là chính trị gia người Mexico (1806 -1872, Tổng thống thứ 26, nhiệm kỳ 1858 -1864). Công trình được xây dựng từ năm 1872 -1903, do nhiều kiến trúc sư Jose Noriega thiết kế và được các kiến trúc sư khác bổ sung, hoàn thiện trong những năm tiếp theo.
Công trình được nhấn mạnh bởi các hàng cột bao quanh, lấy cảm hứng từ các ngôi đền Hy Lạp theo phong cách Doric (một trong 3 thức cột cơ bản được sử dụng nhiều nhất trong hệ thức cột cổ điển của kiến trúc Hy Lạp cổ đại cùng với Ionic và Corinth) với hình dáng khỏe mạnh vững chắc thể hiện sức mạnh và vẻ đẹp nam tính. Phòng khán giả có hình dạng tương tự như phòng khán giả châu Âu, hình móng ngựa với 4 tầng ban công. 


Phối cảnh nhà hát Juarez, thành phố Guanajuato, Mexico


Nội thất nhà hát Juarez, thành phố Guanajuato, Mexico

Nhà hát lớn
Nhà hát lớn (Teatro Principal) được khánh thành vào năm 1788. Tòa nhà được xây dựng theo phong cách Tân Cổ điển. Tại thời điểm này, việc khai thác mỏ trong thành phố đang bùng nổ. Công trình được xây dựng để cung cấp dịch vụ giải trí cho mọi tầng lớp xã hội. Đến đầu thế kỷ 19, công trình được coi là một trong những rạp chiếu phim tốt nhất tại Mexico; được cải tạo lại vào năm 1826 - 1831. Sau đó bị đóng cửa vì hư hỏng nặng do vụ hỏa hoạn vào năm 1921. Nhà hát được phục hồi vào năm 1950, là nơi tổ chức các sự kiện văn hóa, đặc biệt là các vở kịch và điệu múa đương đại.


Phối cảnh mặt trước Nhà hát lớn, thành phố Guanajuato, Mexico

Trường Đại học tổng hợp Guanajuato
Trường Đại học tổng hợp (University of Guanajuato)) nằm kề liền phía Tây của nhà thờ Compañía. Trường được thành lập vào năm 1732 với các ngành ban đầu gồm Khai khoáng, Luật, Hội họa, Điêu khắc và Kiến trúc. Hiện tại, trường là một cơ sở công lập, quy mô khoảng 30 ngàn sinh viên từ bậc trung học đến tiến sĩ, trong đó có hơn 17 ngàn trình độ đại học và trên đại học.
Tòa nhà chính của trường được xây dựng theo phong cách Tân Cổ điển.


Phối cảnh tòa nhà chính của Trường Đại học tổng hợp Guanajuato, thành phố Guanajuato, Mexico

Bảo tàng Xác ướp
Bảo tàng Xác ướp (Mummy Museum) là một trong những điểm thu hút du khách hàng đầu của thành phố. Đây là nơi lưu giữ bộ sưu tập các xác ướp tự nhiện (do khí hậu nóng và khô của khu vực) ở nghĩa trang liền kề. 111 xác ướp lưu giữ tại đây đều là thường dân, thợ mỏ và nông dân. Bảo tàng được xem là bộ sưu tập xác ướp tự nhiên lớn nhất Tây Bán cầu. 


Nội thất Bảo tàng Xác ướp, thành phố Guanajuato, Mexico

Mỏ bạc tại thành phố Guanajuato 

Các mỏ bạc tại Guanajuato nằm tại cả bên trong và ngoài thành phố. Một số mỏ gắn với nhà thờ, khu dân cư xung quanh tạo thành một cộng đồng. Tên của một số mỏ nổi tiếng được đặt tên cho các khu phố cổ nhất của thành phố như: Cata, Rayas y Mellado, La Pastita, San Luisito và Valenciana. Một số mỏ mở cửa cho công chúng thăm quan bên trong. 

Mỏ San Bernabé
Mỏ San Bernabé (Mina de la San Bernabé), còn có tên gọi là Mineral de la Luz, nằm tại độ cao 2400m, là một trong những mỏ đầu tiên được các khám phá, mở đầu cho việc phát hiện các mỏ khoáng sản khác và thu hút hàng ngàn người di cư đến khu vực.
Mỏ hoạt động từ thế kỷ 16 cho đến năm 1928.
Những tàn tích của mỏ vẫn có thể tìm thấy trong ngôi làng nhỏ La Luz ngay bên ngoài thành phố. 


Tàn tích khu vực mỏ San Bernabé (La Luz), thành phố Guanajuato, Mexico

Mỏ Valenciana
Mỏ Valenciana (Mina de la Valenciana) nằm tại phía Bắc của thành phố, bắt đầu khai thác vào năm 1774. Từ đó cho đến đầu thế kỷ 19, đây là một trong những mỏ bạc hiệu quả nhất thế giới. Mỏ sản xuất ra đến 80% tổng số bạc tại bang Guanajuato và 1/6 của Mexico.
Trong hơn 250 năm hoạt động mỏ đã tạo ra khoảng 30% lượng bạc trên toàn thế giới.
Mức sản xuất cao nhất trong giai đoạn từ năm 1768 đến năm 1804. Trong giai đoạn này, trong mỏ có tới 3000 công nhân làm việc. Bạc được khai thác tại độ sâu 185m vào năm 1803; 514m vào năm 1815. Đến năm 1887 La Valenciana vẫn còn sản xuất được lượng bạc lớn nhất ở Guanajuato với khoảng 15456 tấn, giảm dần chỉ còn khoảng 2400 tấn vào năm 1889. Hiện tại mỏ vẫn được khai thác tại độ sau 760m.
Sự giàu có mang lại từ bạc đã tạo điều kiện cho chủ mỏ tài trợ xây dựng nhà thờ La Valenciana (nhà thờ San Cayetano) tại khu vực kề liền mỏ.


Tàn tích bên ngoài của mỏ Valenciana; phía sau là nhà thờ La Valenciana, thành phố Guanajuato, Mexico


Bên trong hầm mỏ Valenciana, thành phố Guanajuato, Mexico

Mỏ Guadalupe
Mỏ Guadalupe (Mina de la Guadalupe) nằm gần mỏ La Valenciana, được thành lập vào thế kỷ 16. Khu phức hợp này được xây dựng với những bức tường đá cực kỳ lớn và dày được hỗ trợ bởi các trụ tường tạo cho công trình như một pháo đài thời Trung cổ. Khu mỏ hiện đã không còn hoạt động, song được cải tạo thành khu du lịch. 

Tàn tích mỏ Guadalupe, thành phố Guanajuato, Mexico

Mỏ Bocamina de San Ramón 
Mỏ Bocamina de San Ramón (Mina de la Bocamina de San Ramón) là một trong những mỏ đầu tiên của thành phố, được phát hiện vào năm 1548. Tại đây du khách có thể đi tham quan các hầm lò trong lòng đất.


Lối xuống mỏ ocamina de San Ramón, thành phố Guanajuato, Mexico

Mỏ Rayas
Mỏ Rayas (Mina de la Rayas) được phát hiện vào năm 1558, được lấy làm tên cho một khu phố cổ của thành phố. Mỏ bắt đầu khai thác vào thế kỷ 18. Tàn tích của mỏ hiện là các bức tường bao quanh với các trụ đá. Vào năm 1833, trục mỏ chính có đường kính 11,31m, sâu 425m, là trục mỏ sâu nhất thế giới vào thời điểm bấy giờ.


Tàn tích mỏ Rayas, thành phố Guanajuato, Mexico


Hình ảnh một trục mỏ tại mỏ Rayas, thành phố Guanajuato, Mexico

Di sản Thị trấn lịch sử của Guanajuato và các mỏ lân cận, tại bang Guanajuato, Mexico là một ví dụ nổi bật về kết hợp giữa hoạt động khai thác và kinh tế mỏ với phát triển đô thị và sáng tạo kiến trúc, trong quá trình công nghiệp hóa tại châu Mỹ thế kỷ 18.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
http://whc.unesco.org/en/list/482
https://en.wikipedia.org/wiki/Guanajuato
https://en.wikipedia.org/wiki/Guanajuato_City
https://www.ovpm.org/en/mexico/guanajuato
https://www.thehistoryhub.com/historic-town-of-guanajuato-and-adjacent-mines-facts-pictures.htm
https://es.wikipedia.org/wiki/Iglesia_de_la_Compañía_(Guanajuato)
https://es.wikipedia.org/wiki/Iglesia_de_la_Valenciana
https://es.wikipedia.org/wiki/Mina_de_la_Valenciana
https://en.wikipedia.org/wiki/Churrigueresque
https://es.wikipedia.org/wiki/Bas%C3%ADlica_colegiata_
de_Nuestra_Se%C3%B1ora_de_Guanajuato 
https://es.wikipedia.org/wiki/Teatro_Principal_de_Guanajuato
 

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương     

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu

Danh sách và bài viết  về Di sản thế giới tại châu Mỹ

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi