Thông tin chung:
Công trình: Vườn Ba Tư (Persian Garden)
Địa điểm: Iran (N30 10 0 E53 10 0)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích Di sản 716,35ha; Vùng đệm 9.740,02ha
Năm thực hiện:
Giá trị: Di sản thế giới (2011; hạng mục i, ii, iii, iv, vi) 

Iran (còn gọi là Ba Tư) là một quốc gia ở Tây Á, phía Tây Bắc giáp Armenia và Azerbaijan; phía Bắc giáp biển Caspi; Đông Bắc giáp Turkmenistan; phía Đông giáp Afghanistan và Pakistan; phía Nam giáp vịnh Ba Tư và vịnh Ô-man; phía Tây giáp Thổ Nhĩ Kỳ và Iraq,
Iran nằm tại trung tâm khu vực Âu Á và gần eo biển Hormuz, có một tầm quan trọng về địa chính trị.
Iran có diện tích khoảng 1.648.195 km2, là quốc gia lớn thứ 2 tại Trung Đông và lớn thứ 17 trên thế giới. Với 82 triệu dân (2018), Iran là quốc gia đông dân thứ 18 trên thế giới. Thủ đô là thành phố Tehran.
Iran là một trong những nền văn minh lâu đời nhất của nhân loại. 
Nền văn minh Iran bắt đầu với sự hình thành các vương quốc Elamite (Elamite Kingdoms) trong thiên niên kỷ thứ tư trước Công nguyên (TCN). Người Iran là một trong những tộc người đầu tiên sử dụng toán học, hình học và thiên văn học trong kiến ​​trúc. Kiến trúc Iran gắn liền với các hình tượng vũ trụ, với triết lý: nhờ đó con người được giao tiếp và tham gia quyền lực với thiên đàng. Triết lý này không chỉ mang lại sự thống nhất và liên tục cho kiến trúc Ba Tư, mà còn trở thành một nguồn động lực quý giá cho nghệ thuật kiến trúc.
Vào thế kỷ thứ 7 TCN các bộ tộc Media Iran đã cùng nhau thành lập vương Quốc Median (Median Empire). Vương quốc đạt đến đỉnh cao về quy mô lãnh thổ vào thế kỷ thứ 6 TCN dưới thời Vương triều Achaemenid (Achaemenid Empire, khoảng 550-330 TCN), được thành lập bởi Cyrus Đại đế (Cyrus the Great, cai trị năm 559 – 530 TCN),  trở thành Đế quốc Ba Tư. Đây là Đế chế liên kết được nhiều dân tộc có nguồn gốc và tín ngưỡng khác nhau; hình thành được mô hình chính quyền tập trung, quan liêu (chuyển từ cách thực hiện tự phát, thiếu kế hoạch, định hướng giá trị truyền thống sang cách làm việc có hệ thống, tổ chức theo quy tắc, luật lệ, định hướng mục đích và duy lý); xây dựng được hệ thống đường bộ, bưu chính, sử dụng ngôn ngữ chính thức trên toàn bộ lãnh thổ, phát triển các dịch vụ dân sự và một đội quân chuyên nghiệp. Sự thành công của Đế chế Achaemenid đã truyền cảm hứng cho các vương triều Iran sau này.
Đế chế Achaemenid sụp đổ dưới sự thống trị của Alexander Đại đế (Alexander the Great, cai trị năm 336 - 323 TCN)  vào thế kỷ thứ 4 TCN và bị chia thành nhiều vương quốc thuộc văn minh Hy Lạp, như vương quốc Seleucid (Seleucid Empire), còn gọi là thời kỳ Hy Lạp hóa (Hellenistic period).
Đế chế Seleucid trở thành một trung tâm lớn của văn hóa Hy Lạp, duy trì sự ưu việt của phong tục Hy Lạp, nơi tinh hoa chính trị Hy Lạp thống trị. Dân số Hy Lạp của các thành phố hình thành nên giới tinh hoa và được củng cố bởi sự nhập cư từ Hy Lạp. 
Vào thế kỷ thứ 3 TCN, người Iran nổi dậy lập Đế chế Parthia (Parthian Empire) và Đế chế Sasanian (Sasanian Empire). Sau đó Iran dần trở thành một trong những cường quốc hàng đầu thế giới vào 4 thế kỷ tiếp theo.
Người Hồi giáo Ả Rập (Caliphate) đã chinh phục Đế chế Sasanian vào thế kỷ thứ 7 sau Công nguyên, cùng với đó là việc Hồi giáo hóa Iran, dẫn đến sự suy tàn của tôn giáo thống trị Zoroastrian (Zoroastrianism/Mazdayasna), là một trong những tôn giáo liên tục lâu đời nhất trên thế giới, được thành lập bởi nhà lãnh đạo tinh thần nói tiếng Iran Zoroaster, còn được gọi là Zarathushtra, sống trong khoảng 1500 - 1000 TCN. Đây là quốc giáo của nhà nước Ba Tư trước Hồi giáo trong giai đoạn năm 600 TCN đến năm 650 sau Công nguyên.
Trong hai thế kỷ tiếp theo, một loạt triều đại Hồi giáo bản địa (Iran Intermezzo) xuất hiện: Tahirids (năm 821 - 873); Sajids (năm 889 - 929); Saffarids (năm 861 - 1003); Samanids (năm 875/819 - 999); Ziyarids (năm 930 -1090); Buyids (năm 934 - 1062); Sallarids (năm 942- 979). Tiếp đó, người Thổ Nhĩ Kỳ thuộc vương triều Seljuq (Seljuq dynasty, tồn tại từ thế kỷ 10 – 12) và người Mông Cổ Ilkhanate (tồn tại từ thế kỷ 13 – 14) đã chinh phục Ba Tư.  
Sự trỗi dậy của vương triều Safavids (Safavid Dynasty, tồn tại từ năm 1501- 1736) từ cuối thế kỷ 15 đã dẫn đến việc tái lập quốc gia Iran và chuyển đổi sang Hồi giáo dòng Shia (Shia Islam). Đây là ngoặt trong lịch sử Iran và Hồi giáo.
Thế kỷ 18, dưới thời vua Nader Shah Afshar (cầm quyền 1736- 1747), Iran là một trong những quốc gia hùng mạnh nhất khu vực.
Đến thế kỷ 19, sau một loạt xung đột với Đế quốc Nga, Iran đã chịu những tổn thất lãnh thổ đáng kể. 
Triều đại Pahlavi (Pahlavi dynasty, tồn tại từ năm 1925 – 1979) là vương triều cuối cùng của Đế chế Iran. Tiếp đó, là giai đoạn của quốc gia Iran thời hiện đại.
Trong lịch sử phát triển, Iran là một quốc gia và một xã hội đa nguyên, bao gồm nhiều nhóm sắc tộc, ngôn ngữ và tôn giáo, lớn nhất là Ba Tư, Azeris, Kurds, Mazandaranis và Lurs. 
Ngày nay, Iran được chia thành năm khu vực với ba mươi mốt tỉnh. Các tỉnh chia thành quận/huyện, phường/xã.

Iran nổi tiếng với di sản văn hóa mang tên vườn Ba Tư.
Vườn Ba Tư có thể bắt nguồn từ những năm 4000 TCN, song rõ ràng tồn trong giai đoạn vương triều Achaemenid (Achaemenid Empire hay Đế quốc Ba Tư, khoảng 550-330 TCN), thể hiện qua các hình vẽ trang trí trên đồ gốm thời đó.
Vườn Ba Tư là một khu vườn kín, bao quanh bởi các bức tường nhằm đảm bảo bảo sự riêng tư và an ninh, trong điều kiện khí hậu khô cằn hoặc bán khô cằn. Thiết kế phổ biến của khu vườn là khu đất hình chữ nhật, phân chia công phu bởi các đường nước, thường là kênh rạch, hồ, đôi khi là các đài phun nước và thác nước. Diện tích mặt nước thường chiếm một phần tư của vườn.
Thiết kế này được cho bắt nguồn từ vườn Địa Đàng (Garden of Eden) trong sách Sáng Thế (Book of Genesis), được mô tả là có một con suối trung tâm nuôi sống bốn con sông, mỗi con sông chảy ra mỗi thế giới bên kia. Vườn Ba Tư hay vườn Địa Đàng là một trong số ít các loại vườn cổ xưa, được thiết kế tượng trưng cho Cuộc sống vĩnh cửu.
Các vị vua thuộc Vương triều Achaemenid đã xây dựng vườn Địa Đàng trong các công viên săn bắn của hoàng gia. Đây là nơi thư giãn được bảo vệ, một nơi giao tiếp và tâm linh, như một thiên đường trên mặt đất.
Phong cách của vườn Ba Tư nhấn mạnh vào cấu trúc mô phỏng thiên nhiên và cũng thay đổi theo thời gian.
Vào thời Đế chế Sasanian (Sasanian Empire, tồn tại năm 224 – 651), dưới ảnh hưởng của tôn giáo thống trị Zoroastrian (Zoroastrianism/Mazdayasna), yếu tố nước trong nghệ thuật vườn Ba Tư được nhấn mạnh vào đài phun nước và các hồ trong vườn.
Trong thời kỳ vương triều Umayyad (Umayyad Caliphate, năm 661- 750) và Abbasid (Abbasid Caliphate, năm 750- 1212), dưới thời thống trị của Nhà nước Hồi giáo Ả Rập (Caliphate), khía cạnh thẩm mỹ của khu vườn tăng tầm quan trọng, vượt qua tiện ích. Một ví dụ về điều này là phong cách vườn Chahar Bagh, một dạng vườn mô phỏng vườn Địa Đàng, được đề cập trong Kinh Qur'an, với bốn con sông và bốn góc phần tư đại diện cho thế giới. Trong giai đoạn này, vườn Ba Tư trở thành một phần không thể thiếu trong kiến trúc hoàng gia, một biểu hiện của quyền lực.
Bắt đầu từ thế kỷ 12 đến thế kỷ 13, những ngôi mộ của các thành viên của hoàng tộc hoặc những nhân vật quan trọng được đặt vào trong vườn.
Khi người Mông Cổ Ilkhanate chinh phục Ba Tư vào thế kỷ 13, vườn Ba Tư được bổ sung thêm các cấu trúc trang trí công phu. Ví dụ như trang trí về hoa mẫu đơn và hoa cúc. Người Mông Cổ mang phong cách vườn Ba Tư đến các địa phương khác trong đế chế của họ, trong đó có Ấn Độ. Tại đây, vườn Ba Tư đã phát triển thành mô hình vườn Mughal nổi tiếng. Vườn Mughal cũng có bốn yếu tố cơ bản, tượng trưng cho bốn yếu tố cần thiết cho thế giới bên kia: bóng mát, trái cây, nước phun thành hoa và nước chảy.
Vào thời vương vương triều Safavids (năm 1501–1736), vườn Ba Tư được xây dựng lớn hơn và hoành tráng hơn, trở thành một phần không thể thiếu của các cung điện hoàng gia.
Trong giai đoạn lịch sử tiếp sau, thiết kế sân vườn châu Âu ảnh hưởng đến thiết kế vườn Ba Tư, trước hết trong việc sử dụng nước và trồng cây xanh trong vườn. Song các hình thức và phong cách truyền thống vẫn tiếp tục được lưu giữ trong các khu vườn hiện đại của Iran và trong các di tích lịch sử, bảo tàng và những ngôi nhà của những người giàu có.
Cấu trúc của một khu vườn Ba Tư thường có dạng đối xứng theo các trục chính của vườn. Các bộ phận chức năng của vườn như tường bao quanh quanh, thảm thực vật, mặt nước, đường dạo, công trình…tạo thành một tổng thể hài hòa về hình ảnh, điều kiện vi khí hậu và hiệu ứng âm thanh.  
Khi vào một khu vườn Ba Tư, người ta cảm nhận được sự khác biệt về nhiệt độ và mát mẻ so với thời tiết khô nóng bên ngoài, nhờ 3 yếu tố làm nên sự độc đáo: Khai thác ánh sáng, nước và thảm thực vật.
Khai thác ánh sáng: Ánh sáng mặt trời và ảnh hưởng của nó là một yếu tố quan trọng cho thiết kế vườn Ba Tư. Cấu trúc xây dựng, bố cục cây xanh được các nhà thiết kế đặc biệt lựa chọn để khai thác ánh sáng. Tại Iran, bóng râm trở nên quan trọng trong các khu vườn. Cây cối và giàn cây là bóng mát sinh học; Công trình và tường tạo bóng mát nhân tạo ngăn ánh nắng mặt trời.
Nước: Điều kiện khí hậu của vùng khô và nóng làm cho nước quan trọng cả trong thiết kế và bảo trì vườn. Nước tưới được cung cấp qua đường hầm gọi là Qanat. Đây là loại công nghệ được người Ba Tư sử dụng vào khoảng thiên niên kỷ thứ 1 TCN. Qanat được xây dựng bởi những nhóm người lao động lành nghề. Họ được xã hội trả công xứng đáng và nghề thường được truyền từ đời này sang đời khác. Hệ thống Qanat gồm một loạt các trục giếng đứng giống nhau, được kết nối bằng các đường hầm dốc nhẹ, cung cấp một lượng lớn nước ngầm lên bề mặt mà không cần bơm. Nước thoát ra bằng trọng lực, thường là từ một tầng chứa nước trên cao dẫn đến điểm thấp hơn. Với công nghệ này, nước có thể vận chuyển trong một khoảng cách dài ở vùng khí hậu khô nóng mà không bị bay hơi. Ngoài ra, nước có thể được cấp qua giếng Ba Tư, được hút lên nhờ sức kéo của động vật.
Thảm thực vật: Bao gồm cây bóng mát, cây bụi, vườn hoa và cỏ. Thảm thực vật được trồng trong các rãnh gọi là Juy. Nước tưới được dẫn theo rãnh, qua đó ngăn sự bốc hơi nước và nước tiếp cận nhanh chóng với rễ cây. 


Sơ đồ của một khu vườn Ba Tư: Cấu trúc tứ giác; Nước là đầu mối kết nối các cổng ra vào, cây cối xung quanh và các tòa nhà.


Hệ thống đường hầm dẫn nước Qanat. a) Sơ đồ mặt cắt ngang qua hệ thống; b) và c) Bên trong đường hầm dẫn nước; d) Hình ảnh miệng giếng theo chiều đứng


Mặt bằng tuyến đường hầm dẫn nước Qanat, định vị bởi các miệng giếng theo chiều đứng

Theo thời gian, vườn Ba Tư thấm vào trong đời sống xã hội và nghệ thuật Iran. Hình ảnh về khu vườn có thể tìm thấy trong văn học, thơ ca, âm nhạc, thư pháp và thiết kế thảm. 

Vườn Ba Tư trở thành khởi nguồn cho nhiều ngôi vườn nổi tiếng trên thế giới, ví dụ như các khu vườn thuộc Di sản thế giới: Taj Mahal (Taj Mahal, Agra, India); Lăng mộ của hoàng đế Humayun (Humayun's Tomb, New Delhi, India); Vườn Shalimar (Shalimar Gardens, Lahore) Pakistan; Vườn Babur (Gardens of Babur, Kabul, Afghanistan); Generalife (Generalife, Granada, Spain).

Vườn Ba Tư (Persian Garden), Iran được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới (năm 2011) với tiêu chí:

Tiêu chí (i): Vườn Ba Tư đại diện cho một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người. Thiết kế của Vườn Ba Tư, dựa trên góc vuông và tỷ lệ hình học, thường được chia thành bốn phần được gọi là Chahar Bagh (Four Gardens). Vườn Ba Tư được thực hiện nhờ các giải pháp kỹ thuật thông minh, sáng tạo và hệ thống quản lý nước tinh vi, cũng như sự lựa chọn và bố trí phù hợp hệ thực vật. Vườn Ba Tư được coi là gần với ý tưởng vườn Địa đàng (Thiên đường nơi trần gian) và tạo thành một sự tương phản rõ rệt với khung cảnh sa mạc xung quanh.

Tiêu chí (ii): Vườn Ba Tư thể hiện sự giao lưu quan trọng giữa các giá trị của nhân loại, là tài liệu tham khảo chính cho sự phát triển của thiết kế vườn ở Tây Á, các nước Ả Rập và thậm chí cả Châu Âu. Chính dạng hình học, tính đối xứng của kiến ​​trúc, cùng với hệ thống quản lý nước phức tạp đã tạo nên thiết kế đặc trưng của khu vườn này. Từ Paradise (thiên đường) trong các ngôn ngữ châu Âu, bắt nguồn từ từ gốc Ba Tư "Pardis", có nghĩa là một khu vườn xinh đẹp được bao quanh bởi những bức tường.

Tiêu chí (iii): Vườn Ba Tư mang những bằng chứng độc đáo và thậm chí duy nhất về truyền thống văn hóa đã được phát triển ở Iran và Trung Đông trong khoảng hai thiên niên kỷ rưỡi. Trong suốt quá trình phát triển, vườn Ba Tư có một vai trò quan trọng về văn hóa và xã hội, trở thành điểm trung tâm trong các khu nhà tư nhân, cung điện và tòa nhà công cộng, cũng như trong các công trình tôn giáo, từ thiện, lăng mộ, công viên, vườn hoàng gia, quảng trường.

Tiêu chí (iv): Vườn Ba Tư là một ví dụ nổi bật về một kiểu thiết kế vườn đạt được bằng cách tích hợp các yếu tố tự nhiên, con người và văn hóa, tạo thành một biểu tượng nghệ thuật và biểu tượng về hài hòa với thiên nhiên. Vườn Ba Tư trở thành một nguyên mẫu cho bố cục vườn hình học, lan tỏa khắp thế giới.

Tiêu chí (vi): Vườn Ba Tư gắn bó trực tiếp với sự phát triển văn hóa có ý nghĩa nổi bật toàn cầu. Vườn Ba Tư đi vào các tác phẩm văn học và thơ, ví dụ như của Sa'di (nhà thơ, nhà văn lớn của Ba Tư, năm 1210 – 1292), Hafez (nhà thơ lớn Ba Tư, năm 1315 – 1390) và Ferdowsi (nhà thơ vĩ đại của Ba Tư, năm 940- 1020). Vườn Ba Tư cũng là nguồn cảm hứng chính cho thiết kế dệt và thảm Ba Tư, tranh thu nhỏ, âm nhạc, đồ trang trí kiến ​​trúc.  Trong Avesta, cuốn sách thánh cổ của Zoroastrians, vườn Ba Tư và các cấu trúc linh thiêng của nó được ca ngợi như là một tổng hòa của bốn yếu tố tự nhiên (đất, trời, nước và thực vật). Vườn Ba Tư hay Chahar Bagh phản ánh nhận thức thần thoại về tự nhiên và trật tự vũ trụ của các dân tộc Iran cổ đại.
 

Di sản vườn Ba Tư bao gồm một bộ gồm chín khu vườn tiêu biểu, được chọn từ các vùng khác nhau của Iran, đại diện một cách hữu hình cho các hình thức đa dạng của loại vườn này, phát triển và thích nghi với các điều kiện khí hậu khác nhau, trong khi vẫn giữ nguyên tắc bắt nguồn từ thời Cyrus Đại đế (cai trị năm 559 – 530 TCN). 


Vị trí của 9 Di sản vườn Ba Tư

1) Vườn cổ tại cố đô Pasargadae tại thành phố Shiraz, tỉnh Fars
Di sản Vườn cổ tại cố đô Pasargadae (Ancient Garden of Pasargadae/Bagh- e Pasargadae) là một khu vườn hoàng gia tại kinh đô Pasargadae thời Đế chế Achaemenid (khoảng 550-330 TCN), nằm gần thành phố Shiraz, thủ phủ tỉnh Fars, Iran. Hiện chỉ còn lại các tàn tích về một vườn Ba Tư cổ điển.
Khu vườn có mặt bằng hình học. Tại đây đã phát hiện một tuyến dẫn nước bằng đá vôi, nằm giữa tàn tích các cung điện, dài 900m, bao gồm kênh kín và hở dẫn nước vào trong vườn.
Lăng mộ Cyrus Đại đế được cho là xây dựng trong khu vườn. 


Sơ đồ mặt bằng Di sản Vườn cổ tại cố đô Pasargadae, Iran


Tàn tích của cung điện trong Vườn cổ tại cố đô Pasargadae, Iran

Tàn tích mương dẫn nước trong Vườn cổ tại cố đô Pasargadae, Iran


Lăng mộ của Cyrus Đại đế trong Vườn cổ tại cố đô Pasargadae, Iran

2) Vườn Eram tại thành phố Shiraz, tỉnh Fars
Di sản vườn Eram (Bagh-e Eram) nằm tại thành phố Shiraz, tỉnh Fars (29°38′09″N 52°31′31″E), có diện tích 12,7ha, vùng đệm có diện tích 70,5ha.
Vườn và tòa nhà trước kia thuộc về nhà lãnh đạo của bộ tộc Qashqai, sau đó bị chính quyền trung ương tịch thu. Ngày nay, vườn Eram và tòa nhà nằm trong vườn Bách thảo Shiraz (Shiraz Botanical Garden, thành lập 1983) của Đại học Shiraz (Shiraz University). Vườn mở cửa cho công chúng vào thăm như một khu vườn cảnh quan lịch sử.
Khu vườn và tòa nhà gắn với vườn đều được xây dựng vào giữa thế kỷ 13. Song bố cục ban đầu của khu vườn với cấu trúc vườn Thiên đàng Ba Tư rất có thể được xây dựng vào thể kỷ 11 dưới thời vương triều Seljuq (Seljuq dynasty, tồn tại từ thế kỷ 10 – 12), và sau đó được gọi là Bāgh-e Shāh - "khu vườn của hoàng đế". Những năm sau này, cấu trúc vườn đã được sửa đổi bởi những người chủ khác nhau. 
Vườn gồm hai phần. Phần phía Nam có cấu trúc của một khu vườn cổ điển với đường nước chia vườn thành 4 phần. Ranh giới giữa phần phía Bắc và Nam có một tòa lâu đài, mặt hướng về phía Nam, cao 3 tầng với 32 phòng, được trang trí bằng gạch với những bài thơ của Hafez (nhà thơ lớn Ba Tư, năm 1315 – 1390). Phía trước của cung điện là một bể bơi. Vườn xung quanh trồng nhiều loại cây tươi mát, màu sắc đẹp đẽ.  


Mặt bằng Di sản vườn Eram, tại thành phố Shiraz, tỉnh Fars, Iran


Sơ đồ tổng mặt bằng Vườn Eram, tại thành phố Shiraz, tỉnh Fars, Iran


Phối cảnh tổng thể Vườn Eram, tại thành phố Shiraz, tỉnh Fars, Iran


Tòa lâu đài nằm trên trục trung tâm của Vườn Eram, tại thành phố Shiraz, tỉnh Fars, Iran


Hệ thống cây xanh trong Vườn Eram, tại thành phố Shiraz, tỉnh Fars, Iran

3) Vườn Chehel Sotun tại thành phố Isfahan, tỉnh Isfahan

Di sản vườn Chehel Sotun (Bagh-e Chehel Sotun) nằm tại thành phố Isfahan, thủ phủ của tỉnh Isfahan (32°39′27″N 51°40′20″E), có diện tích 5,8ha, vùng đệm có diện tích 28,92ha.

Công trình được xây dựng như một khu vườn hoàng gia vào cuối thế kỷ 16 và được mở rộng bởi Shah Abbas II (trị vì từ năm 1642 đến 1666). Trong vườn, một đường nước và các đường đi bộ phân chia vườn thành 17 ô vườn nhỏ. Trung tâm của vườn là một cung điện, được bao quanh bởi mặt nước. Cung điện là nơi vua tiếp đón các đại sứ. Sảnh chính của cung điện có 20 cột, được phản chiếu trên trên mặt nước tạo thành 20 cột ảo. Nội thất cung điện có nhiều bức bích họa và tranh vẽ trên gốm.

Mặt bằng Di sản vườn Chehel Sotun, tại thành phố Isfahan, tỉnh Isfahan, Iran 


Mặt bằng Vườn Chehel Sotun và cung điện trong Vườn, tại thành phố Isfahan, tỉnh Isfahan, Iran


Phối cảnh tổng thể Vườn Chehel Sotun, tại thành phố Isfahan, tỉnh Isfahan, Iran


Phối cảnh mặt nước và cung điện trong Vườn Chehel Sotun, tại thành phố Isfahan, tỉnh Isfahan, Iran


Phối cảnh mặt trước cung điện với 20 cột trong Vườn Chehel Sotun, tại thành phố Isfahan, tỉnh Isfahan, Iran


Phối cảnh mặt sau cung điện trong Vườn Chehel Sotun, tại thành phố Isfahan, tỉnh Isfahan, Iran

4) Vườn Fin tại thành phố Kashan, tỉnh Isfahan
Di sản vườn Fin (Bagh-e Fin) nằm tại thành phố Kashan, phía Bắc của tỉnh Isfahan (33°56′47″N 51°22′21″E), có diện tích rộng 7,6ha, vùng đệm có diện tích 173,4ha. Công trình được xây dựng vào thế kỷ 15.
Vườn được bao quanh bởi một bức tường cao với các tháp tròn.
Vườn bố cục theo phong cách Chahar Bagh (Four Gardens). Nước được dẫn bởi đường hầm Qanat từ sườn đồi phía sau với áp lực nước đủ để xây dựng một số lượng lớn hồ bơi, đài phun nước mà không cần bơm cơ học.
Các đường nước chia vườn thành 4 phần chính. Trung tâm của vườn và cũng là giao của 2 tuyến đường nước là một tòa cung điện, nay trở thành bảo tàng.
Các kênh dẫn nước hở được lót bằng gạch màu xanh. Trong vườn có nhiều cây bách. Các công trình kiến trúc trong vườn kết hợp được các phong cách kiến trúc của nhiều thời kỳ khác nhau.  


Mặt bằng Di sản vườn Fin, tại thành phố Kashan, tỉnh Isfahan, Iran
Mặt bằng Vườn Fin, tại thành phố Kashan, tỉnh Isfahan, Iran


Phối cảnh tổng thể Vườn Fin, tại thành phố Kashan, tỉnh Isfahan, Iran


Phối cảnh kênh nước và mặt trước cung điện trong Vườn Fin, tại thành phố Kashan, tỉnh Isfahan, Iran


Chi tiết kiến trúc bên trong Vườn Fin, tại thành phố Kashan, tỉnh Isfahan, Iran

5) Vườn Abas Abad tại thành phố Behshahr, tỉnh Mazandaran
Di sản vườn Abas Abad (Bagh-e Abas Abad), nằm tại Đông Nam thành phố Behshahr, tỉnh Mazandaran (36°39′55″N 53°35′44″E), có diện tích 420,20ha, vùng đệm có diện tích 1169,65ha. Công trình được xây dựng vào đầu thế kỷ 17. Vườn nằm giữa rừng, bao gồm một hồ nước diện tích khoảng 10 ha với một tòa biệt thự cao 18m ở trung tâm hồ (hiện chỉ còn tàn tích). Xung quanh vườn là rừng rậm bao quanh. Đây được cho là khu vườn phi sa mạc quan trọng nhất của Iran. Trong vườn tập hợp các yếu tố kiến trúc của thời kỳ vương triều Safavid (năm 1501- 1736) với các khu vườn, đài phun nước, sông. Đây là một trong những nơi cư trú yêu thích nhất của hoàng gia Safavid.


Sơ đồ mặt bằng Di sản vườn Abas Abad, tại thành phố Behshahr, tỉnh Mazandaran, Iran


Phối cảnh tổng thể khu hồ chính trong Vườn Abas Abad, tại thành phố Behshahr, tỉnh Mazandaran, Iran


Giữa hồ là tàn tích nền của tòa biệt thự, Vườn Abas Abad, tại thành phố Behshahr, tỉnh Mazandaran, Iran


Tàn tích đài phun nước tại Vườn Abbas Abad , tại thành phố Behshahr, tỉnh Mazandaran, Iran

6) Vườn Shahzadeh tại thành phố Kerman, tỉnh Kerman
Di sản vườn Shahzadeh (Bagh-e Shahzadeh) nằm tại thành phố Kerman, tỉnh Kerman, trên sườn của dãy núi Tigran. Vườn có diện tích 5,5ha, vùng đệm 6181,5ha (30 ° 1′25,98 ″ N 57 ° 16′55,53 E), được xây dựng vào năm 1850 và được sửa sang lại vào năm 1870, dưới thời vương triều Qajar  (tồn tại năm 1789- 1925).
Khu vườn mặt bằng hình chữ nhật và có tường bao quanh. Mỗi đầu của vườn có một cổng ra vào cao 2 tầng. Giữa hai cổng là một đường nước, dốc dật bậc từ trên cao xuống theo độ nghiêng tự nhiên của nền đất. Nước cung cấp cho đường nước được cấp bởi đường hầm Qanat, dẫn nước từ mạch nước ngầm được hình thành do tuyết tan trên núi. Hai bên đường nước là đường đi và là giới hạn cho các mảng không gian xanh trong vườn.
Khu vườn là một trong những ví dụ điển hình của khu vườn Ba Tư tận dụng điều kiện khí hậu tự nhiên. 


Sơ đồ mặt bằng Di sản vườn Shahzadeh, tại thành phố Kerman, tỉnh Kerman, Iran


Sơ đồ mặt bằng và mặt cắt Vườn Shahzadeh, tại thành phố Kerman, tỉnh Kerman, Iran


Phối cảnh tổng thể Vườn Shahzadeh, tại thành phố Kerman, tỉnh Kerman, Iran


Cổng vào Vườn Shahzadeh, tại thành phố Kerman, tỉnh Kerman, Iran


Đường nước dật bậc theo địa hình trong Vườn Shahzadeh, tại thành phố Kerman, tỉnh Kerman, Iran

7) Vườn Dolat Abad tại thành phố Yazd, tỉnh Yazd
Di sản vườn Dolat Abad (Bagh-e Dolat Abad) nằm tại thành phố Yazd, tỉnh Yazd (54°21'10.8"N 31°54'04.5"E). Vườn được xây dựng bởi thống đốc của tỉnh Yazd, người lên nắm quyền vào năm 1748. Trong thời gian cầm quyên vị thống đốc này cho xây dựng nhiều tòa nhà, làng mạc ở Yazd, hệ thống hầm ngầm dẫn nước Qanat. Vườn được chia thành hai phần có mặt bằng hình chữ nhật đặt vuông góc với nhau: Phần dành riêng cho gia đình thống đốc tại phía Nam và phần dành cho tổ chức các nghi lễ và sự kiện chính thức tại phía Bắc.
Công trình nổi bật tại vườn là cung điện mùa Hè với một tháp thông gió. Cung điện mang tên Hashti là nơi giải trí cho gia đình thống đốc.   


Sơ đồ mặt bằng Di sản vườn Dolat Abad, tại thành phố Yazd, tỉnh Yaz, Iran


Đường nước trung tâm và cung điện dành cho nghi lễ trong Vườn Dolat Abad, tại thành phố Yazd, tỉnh Yaz, Iran


Đường nước và hệ thống cây xanh trong Vườn Dolat Abad, tại thành phố Yazd, tỉnh Yaz, Iran


Đường nước trung tâm và cung điện mùa Hè với tháp thông gió trong Vườn Dolat Abad, tại thành phố Yazd, tỉnh Yaz, Iran


Sơ đồ mặt bằng tháp thông gió và đường hầm cấp nước trong Vườn Dolat Abad, tại thành phố Yazd, tỉnh Yaz, Iran

8) Vườn Pahlavanpur tại thành phố Mehriz, tỉnh Yazd
Di sản vườn Pahlavanpur (Bagh-e Pahlavanpur) nằm ở thành phố Mehriz thuộc tỉnh Yazd, miền trung Iran.
Vườn có diện tích khoảng 5ha, được xây dựng vào thời vương triều Qajar (tồn tại năm 1789 -1925), thuộc quyền sở hữu của một doanh nhân. Đây là khu vườn được xây dựng dựa trên thiết kế của các khu vườn Ba Tư cổ điển với một đường nước chạy dài theo trục trung tâm. Tuyến đường nước này được cấp từ một hầm ngầm Qanat. Hai bên đường nước là các ô vườn với những hàng cây cổ thụ. Cổng ra vào là một cung điện mùa Hè với một tòa tháp. Ngoài ra, trong vườn còn có một cung điện mùa Đông. Các tòa nhà trong vườn tạo ra một liên kết đặc biệt giữa thiên nhiên và nghệ thuật kiến trúc. 


Sơ đồ mặt bằng Di sản vườn Pahlavanpur tại thành phố Mehriz, tỉnh Yazd, Iran


Cung điện trong Vườn Pahlavanpur tại thành phố Mehriz, tỉnh Yazd, Iran


Đường dẫn nước và bể chứa trong Vườn Pahlavanpur tại thành phố Mehriz, tỉnh Yazd, Iran


Tàn tích tường và tháp bao quanh Vườn Pahlavanpur tại thành phố Mehriz, tỉnh Yazd, Iran

9) Vườn Akbariyeh tại thành phố Birjand, tỉnh South
Di sản vườn Akbariyeh (Bagh-e Akbariyeh) nằm tại thành phố Birjand, tỉnh South Khorasan.
Công trình được xây dựng vào thời vương triều Qajar (tồn tại năm 1789 -1925).
Khu vườn được xây dựng ở một khu vực miền núi, được sử dụng làm nơi ở và là nơi tiếp đón khách và nơi làm việc của thống đốc tỉnh South Khorasan.
Khu vườn có một số công trình cổ. Tòa lâu đài mùa Hè trong vườn mang tên Akbariyeh cao 2 tầng. Hiện tại, công trình được sử dụng làm Bảo tàng Khảo cổ học và Nhân chủng học Birjand.  
Khu vườn có đặc điểm chung của ngôi vườn Ba Tư: Đường nước phân chia vườn thành các khu vực; Vườn được bao quanh bởi tường; trong vườn có lâu đài mùa hè và một hồ bơi ở trung tâm.


Sơ đồ mặt bằng Di sản vườn Akbariyeh tại thành phố Birjand, tỉnh South Khorasan, Iran


Phối cảnh lâu đài mùa Hè trong Vườn Akbariyeh tại thành phố Birjand, tỉnh South Khorasan, Iran


Nội thất lâu đài mùa Hè, nay là bảo tàng trong Vườn Akbariyeh tại thành phố Birjand, tỉnh South Khorasan, Iran


Bên trong Vườn Akbariyeh tại thành phố Birjand, tỉnh South Khorasan, Iran

Di sản Vườn Ba Tư, Iran là thiết kế hoàn hảo trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt, là kết quả tổng hợp của các lĩnh vực công nghệ quản lý nước, kỹ thuật xây dựng,kiến ​​trúc, thực vật học và nông nghiệp. Vườn Ba Tư là nơi kết hợp các yếu tố tự nhiên với các thành phần nhân tạo để tạo ra một thành tựu nghệ thuật độc đáo, phản ánh các lý tưởng nghệ thuật, các khái niệm triết học, biểu tượng và tôn giáo. Vườn Ba Tư hiện thực hóa ý niệm về Địa đàng hay Thiên đường trên Trái đất. 

Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
https://whc.unesco.org/en/list/1372/
https://en.wikipedia.org/wiki/Persian_gardens
https://en.wikipedia.org/wiki/Paradise_garden
https://en.wikipedia.org/wiki/Garden_of_Eden
https://en.wikipedia.org/wiki/Mughal_gardens
https://en.wikipedia.org/wiki/Zoroastrianism
https://en.wikipedia.org/wiki/Charbagh
https://en.wikipedia.org/wiki/Qanat
https://en.wikipedia.org/wiki/Pasargadae
https://en.wikipedia.org/wiki/Eram_Garden
https://en.wikipedia.org/wiki/Chehel_Sotoun
https://en.wikipedia.org/wiki/Fin_Garden
https://fr.wikipedia.org/wiki/Jardin_d%27Abbas_Abad
https://en.wikipedia.org/wiki/Shazdeh_Garden
https://it.wikipedia.org/wiki/Giardino_Dolat_Abad
https://www.itto.org/iran/attraction/Akbarieh-Historical-Garden/

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương     

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu

Danh sách và bài viết  về Di sản thế giới tại châu Mỹ   

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi