Thông tin chung:
Công trình: Stonehenge, Avebury và các di tích liên quan (Stonehenge, Avebury and Associated Sites)
Địa điểm: Wiltshire, Anh (N51 10 44 W1 49 31)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích khu vực Di sản 4.985,4ha
Năm thực hiện: 3700 đến 1600 trước Công nguyên
Giá trị: Di sản thế giới (1986; sửa đổi ranh giới năm 2008; hạng mục i, ii, iii)
Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ai-len (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) thường được gọi là Vương quốc Anh (United Kingdom) nằm ở ngoài khơi bờ biển phía tây bắc lục địa châu Âu.
Vương quốc Anh bao gồm đảo Anh, phần đông bắc của đảo Ireland.
Vương quốc Anh bao gồm bốn quốc gia: Anh, Scotland, Wales và Bắc Ireland; thủ đô lần lượt là London, Edinburgh, Cardiff và Belfast.
Bắc Ireland có chung biên giới trên bộ với Ireland. Ngoài biên giới trên bộ, Vương quốc Anh được bao quanh bởi Đại Tây Dương, gồm biển Bắc ở phía đông, eo biển Manche ở phía nam, biển Celtic ở phía tây nam.
Vương quốc Anh có diện tích 243.610 km2; dân số 66,04 triệu người (năm 2017); thủ đô và thành phố lớn nhất của cả vương quốc là London.
Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ai-len còn có một số lãnh thổ hải ngoại và các lãnh thổ còn đang tranh chấp.
Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ai-len có một lịch sử phát triển lâu đời từ khoảng 30000 năm trước đây; là quốc gia công nghiệp hóa đầu tiên trên thế giới; cường quốc đứng đầu thế giới trong thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20.
Ngày nay, Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ireland vẫn là một đại cường quốc, với các ảnh hưởng đáng kể về kinh tế, văn hóa, quân sự, khoa học, và chính trị trên quy mô toàn cầu.
Bản đồ Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ai-len
Tại quận Wiltshire, thuộc vùng South West England, Anh có một nhóm di tích megalith (cự thạch) nổi tiếng nhất thế giới (megalith - xuất phát từ tiếng Hy Lạp, mô tả các cấu trúc bằng đá lớn, lồng vào nhau không cần vữa, xây dựng chủ yếu vào các thời kỳ Đồ đá mới) là Stonehenge và Avebury.
Stonehenge, Avebury và các di tích liên quan có tầm quan trọng quốc tế nổi bật.
Stonehenge là vòng tròn đá megalith thời tiền sử có kiến trúc phức tạp nhất trên thế giới, trong khi Avebury là vòng tròn đá lớn nhất.
Cùng với các di tích và các cảnh quan liên quan, quần thể các di tích cự thạch này thể hiện các nghi lễ đức tin vào thời kỳ Đồ đá mới (Neolithic) và thời đại Đồ đồng (Bronze Age), có từ khoảng năm 3700 đến 1600 trước Công nguyên (TCN) với 2000 năm sử dụng liên tục, đại diện cho sự tồn tại của một cộng đồng dân cư trong khu vực thời bấy giờ.
Mỗi khu vực Stonehenge, Avebury bao gồm một vòng tròn trung tâm và các vòng hình tròn, hình bầu dục bao quanh theo dạng Henge (là một khu vực được đào đắp có hình dạng tròn hoặc bầu dục với một con mương bao quanh, giữa là một sân hình tròn, bằng phẳng với đường kính khoảng 20-300m. Các vòng tròn được định vị bằng các trụ đá, gỗ. Công trình tại sân trung tâm có thể dạng tháp, dạng vòng tròn bằng các trụ đá đứng và ngang lồng vào nhau.)
Di tích Stonehenge bao gồm các địa điểm mang tên Avenue, Cursuses, Durrington Walls, Woodhenge và là nơi tập trung dày đặc nhất các gò chôn cất ở Anh.
Di tích Avebury bao gồm các địa điểm mang tên Windmill Hill, West Kennet Long Barrow, Sanctuary, Silbury Hill, West Kennet và Beckhampton Avenues, West Kennet Palisaded Enclosures và những bãi di tích quan trọng khác.
Stonehenge là một trong những di tích cự thạch thời tiền sử ấn tượng nhất trên thế giới nhờ vào kích thước lớn của các khối cự thạch, sự tinh vi của quy hoạch và thiết kế kiến trúc, hình dạng của những viên đá xây dựng được tạo tác với độ chính xác cao.
Avebury là một Henge khổng lồ chứa vòng tròn đá thời tiền sử lớn nhất trên thế giới cùng Silbury Hill, gò đất di tích thời tiền sử lớn nhất ở châu Âu, thể hiện các kỹ thuật xuất sắc được sử dụng để tạo ra những kiệt tác kiến trúc bằng đất và cự thạch.
Ngoài ra, tại Stonehenge, Avebury còn lưu lại tàn tích của các khu định cư, nghĩa địa và các công trình bằng đất, đá thời tiền sử.
Các quần thể di tích này chắc hẳn có một ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với những người đã tạo ra chúng, vì thế mà họ đã đầu tư rất lớn về thời gian, vật liệu và công sức để thực hiện.
Các quần thể di tích này còn cung cấp một cái nhìn sâu sắc về các nghi lễ, đồng thời là minh chứng về công nghệ, kiến trúc và thiên văn học thời tiền sử.
Việc bố cục cẩn thận, công phu các di tích trong quần thể còn giúp hiểu thêm về thời kỳ Đồ đá mới và thời đại Đồ đồng của nhân loại.
Sơ đồ vị trí Di tích Stonehenge, Avebury và các di tích liên quan tại Wiltshire, Anh
Di tích Stonehenge, Avebury và các di tích liên quan tại Wiltshire, Anh được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới với tiêu chí:
Tiêu chí (i): Các di tích Stonehenge, Avebury và các di tích liên quan là những tuyệt tác về tài năng sáng tạo và công nghệ của con người trong thời tiền sử.
Di tích Vòng tròn đá thời tiền sử Stonehenge có kiến trúc tinh vi nhất trên thế giới. Công trình có thiết kế và kỹ thuật độc đáo, bao gồm các dầm đá khổng lồ nằm ngang đặt trên các dãy cột bao quanh tạo thành vòng tròn bên ngoài và các cụm 3 viên đá (trilithons, là một cấu trúc cự thạnh gồm 2 viên đá thẳng đứng lớn, trên đỉnh đặt viên đá thứ 3 nằm ngang), được đặt cẩn thận tại vòng trong. Công trình còn khác biệt bởi cách sử dụng độc đáo 2 loại đá khác nhau (Bluestones và Sarsens), kích thước lớn của các viên đá (lớn nhất nặng hơn 40 tấn) và vận chuyển từ nơi xa đến (tới 240 km). Quy mô của một số di tích xung quanh Stonehenge cũng rất đáng chú ý: Avenue và Cursus đều dài khoảng 3 km, Durrington Walls, là một Henge lớn nhất được biết đến ở Anh, có đường kính khoảng 500m, thể hiện khả năng của các bộ tộc thời tiền sử trong việc hình thành triết lý, giải pháp thiết kế và xây dựng công trình có kích thước lớn và phức tạp.
Di tích Vòng tròn đá thời tiền sử Avebury có quy mô lớn nhất trên thế giới. Vòng tròn bao quanh gồm hệ thống bờ và rãnh lớn có chu vi 1,3km, trong đó 180 viên đá bố cục tạo thành vòng tròn lớn bên ngoài và hai vòng tròn nhỏ hơn bên trong. 2 trong số 4 lối vào của vòng tròn là West Kennet và Beckhampton có những phiến đá đứng song song kết nối Avebury với các di tích khác trong khu vực.
Một di tích nổi bật khác là Silbury Hill. Đây là gò đất thời tiền sử lớn nhất ở châu Âu, được xây dựng vào khoảng năm 2400 trước Công nguyên, cao 39,5 m và có khối lượng gần nửa triệu tấn đá vôi. Mục đích của tượng đài hùng vĩ và được thiết kế khéo léo này hiện vẫn chưa có lời giải đáp cuối cùng.
Tiêu chí (ii): Di sản cung cấp một minh họa nổi bật về sự tiến hóa của việc xây dựng tượng đài, sử dụng và tạo hình cảnh quan liên tục trong hơn 2000 năm, từ thời kỳ Đồ đá mới đến thời kỳ Đồ đồng.
Các di tích và cảnh quan tại đây đã có một ảnh hưởng to lớn tới các kiến trúc sư, nghệ sĩ, nhà sử học, khảo cổ học và vẫn giữ được tiềm năng to lớn cho các nghiên cứu trong tương lai.
Các di tích cự thạch và di tích bằng đất thuộc Stonehenge và Avebury được xây dựng từ khoảng năm 3700 TCN với 2000 năm sử dụng liên tục đã tạo thành một môi trường cảnh quan văn hóa quan trọng và lan truyền rộng khắp tới xung quanh.
Từ thế kỷ 12 khi Stonehenge được các nhà sử học đánh giá là một trong những kỳ quan của thế giới, địa điểm này đã thu hút nhiều đối tượng đến nghiên cứu và khám phá. Kể từ những cuộc điều tra ban đầu của John Aubrey (nhà văn, nhà triết học về tự nhiên và cổ vật người Anh, 1626-1697), Inigo Jones (kiến trúc sư người Anh, 1573-1652) và William Stukeley (giáo sĩ, bác sĩ và nhà cổ vật người Anh, 1687-1765), Di sản đã có ảnh hưởng không ngừng đối với các kiến trúc sư, nhà khảo cổ, nghệ sĩ và nhà sử học và tạo cơ hội cho các nghiên cứu bổ sung sau này. Ngày nay, Di sản còn được sự quan tâm của các hiệp hội tâm linh.
Tiêu chí (iii): Di tích Stonehenge, Avebury cung cấp một cái nhìn đặc biệt về các hoạt động nghi lễ ở Anh trong thời đại Đồ đá mới và thời đại Đồ đồng. Cùng với các di tích liên quan, các địa điểm này tạo thành một dạng cảnh quan không nơi nào có tương tự.
Ví trí, thiết kế và mối quan hệ qua lại giữa các di tích là bằng chứng về một xã hội tiền sử thịnh vượng và có tổ chức cao để có thể áp đặt các triết lý của mình lên môi trường.
Ở Stonehenge, sự thẳng hàng của trục hành lang Stonehenge Avenue, trục của vòng tròn đá Stonehenge và trục của mặt trời mọc giữa mùa hè và hoàng hôn giữa mùa đông, cho thấy đặc điểm nghi lễ phức tạp và kiến thức thiên văn sâu rộng của cộng đồng dân cư tại đây thời bấy giờ.
Ở Avebury, chiều dài và kích thước của hành lang West Kennet Avenue, nối các Henge (vòng tròn) với Sanctuary (thánh địa) cách đó hơn 2 km, là bằng chứng thêm về điều này.
Đây còn là nơi cung cấp những minh chứng về nghi lễ an táng có tổ chức vào thời kỳ Đồ đá mới ví như: Việc sử dụng Stonehenge làm nghĩa trang hỏa táng; West Kennet Long Barrow là ngôi mộ tập thể bằng đá thời kỳ Đố đá mới lớn nhất tại vùng South West England; Hàng trăm ngôi mộ tại địa điểm khác có liên quan là những minh họa về nghi lễ an táng đang dần phát triển và định hình.
Di sản thế giới Stonehenge và Avebury nằm cách nhau khoảng 48km, bao gồm một hệ thống di tích lớn nhỏ với hơn 700 nhóm hiện vật.
Di sản Stonehenge và các di tích liên quan
Khu vực Di sản Stonehenge và các di tích liên quan (Stonehenge and Associated Monuments) nằm ở phía nam Wiltshire (N51 10 43.90 W1 49 31.60), diện tích 2608,2ha.
Sơ đồ khu vực Di sản Stonehenge và các di tích có liên quan, tại Wiltshire, Anh
Di sản Stonehenge
Phần chính của Khu vực Di sản là Stonehenge. Đây là một dạng Henge, gồm một vòng tròn lớn bao quanh, được giới hạn bởi hào nước. Sân trung tâm được hình thành bởi những vòng tròn gồm khoảng 100 trụ đá đứng và dầm đá đặt ngang.
Stonehenge là vòng tròn đá thời tiền sử có kiến trúc phức tạp nhất trên thế giới, về cả thiết kế và kỹ thuật xây dựng.
Công trình sử dụng 2 loại đá khác nhau.
Loại đá lớn đá nhất là Sarsens có nguồn gốc từ những ngọn đồi cách Stonehenge khoảng 40km về phía bắc. Từ “Sarsen”, có ý nghĩa là mang từ nơi khác đến. Có viên đá nặng đến 40 tấn.
Loại đá nhỏ hơn là Bluestones (đá xanh) đến từ dãy núi Preseli ở tây nam xứ Wales cách 240 km. Hầu hết các nhà khảo cổ tin rằng những tảng đá xanh này đã được vận chuyển qua kênh Bristol và sau đó qua đường bộ tới Stonehenge. Đá xanh có thể đã được sử dụng theo nhiều cách và trong các thời kỳ xây dựng khác nhau. Trong hình thức cuối cùng của quần thể, các trụ đá xanh được sắp xếp tạo để thành các vòng tròn.
Sơ đồ mặt bằng Stonehenge; hình bên trái: công trình ban đầu; hình bên phải: tàn tích hiện tại
Hình ảnh mô phỏng công trình Stonehenge khi còn sử dụng
Từ bên ngoài vào trong, Stonehenge gồm:
- Vòng tròn bên ngoài được hình thành bằng đá Sarsens (Sarsens Circle). Các viên trụ đá lớn được nối với nhau bằng các dầm đá đặt ngang thông qua các khớp đá.
- Vòng tròn tiếp sau được hình thành bằng các trụ đá nhỏ Bluestones (Bluestone Circle).
- Vòng tiếp theo có mặt bằng hình chữ U hay hình móng ngựa hướng về phía đông bắc, được định hình bởi 4 cụm 3 viên đá lớn Sarsens (Great Trilithons, là một cấu trúc cự thạnh gồm 2 trụ đá lớn, trên đỉnh đặt viên đá thứ 3 nằm ngang).
- Vòng tiếp theo là có mặt bằng hình chức U hay hình móng ngựa, gồm các trụ đá nhỏ Bluestone (Bluestone Horsehoe)
- Trong cùng là một bàn thờ đá (Altar Stone) của một nghĩa trang hỏa táng.
Người ta còn cho rằng Stonehenge là một đài thiên văn.
Nhiều tảng đá ban đầu đã sụp đổ. Một số viên đá đổ xuống, bị vỡ ra và bị mang đi sử dụng cho các mục đích khác. Một số viên đá còn nằm lại trên mặt đất, một số viên bị đất bao phủ.
Có nhiều truyền thuyết giải thích sự tồn tại của Di sản, một trong số đó cho rằng các viên đá lớn tại Stonehenge được dựng lên bởi những người khổng lồ.
Sơ đồ vòng tròn đá Stonehenge, tại Wiltshire, Anh
Phối cảnh tổng thể vòng tròn đá Stonehenge, tại Wiltshire, Anh
Cách thức liên kết các viên đá, tại Stonehenge, Wiltshire, Anh
Một số hình ảnh Di sản Stonehenge, tại Wiltshire, Anh
Các di tích liên quan đến Stonehenge
Xung quanh Stonehenge còn có nhiều các di tích, gồm các di tích chính:
- Stonehenge Avenue: là một hành lang xanh – cánh đồng tại Salisbury, nằm tại phía đông Stonehenge, dài khoảng 3km, nối Stonehenge với sông Avon. Di tích được phát hiện vào thế kỷ 18, được xây dựng vào năm 2600 đến 1700 TCN, vào giai đoạn thứ 3 của quá trình xây dựng Stonehenge. Hành lang Stonehenge Avenue được chia thành 3 đoạn. Một đoạn trong đó được cho là thẳng hàng với hướng mặt trời mọc ngày Hạ chí (20/6- 22/6 ở Bắc bán cầu, độ nghiêng trục tối đa của Trái đất so với Mặt trời là 23,44°).
Di tích Stonehenge Avenue, Di sản Stonehenge, tại Wiltshire, Anh
- Vespasian's Camp: nằm tại phía đông của Stonehenge, gần điểm cuối của Stonehenge Avenue, cạnh sông Avon. Di tích là một ngọn đồi như một pháo đài, hình thành từ thời kỳ Đồ sắt (Iron Age); có chiều dài 730m, rộng 374m tại đầu phía nam và thu hẹp lại còn 100m tại đầu phía bắc; diện tích khoảng 15ha. Hệ thống mương xung quanh rộng 10m. Di tích có 2 lối vào, tại phía bắc và đông nam. Các khảo sát khảo cổ tại đây đã tìm thấy rất nhiều công cụ bằng xương, đá.
Di tích Vespasian's Camp, Di sản Stonehenge, tại Wiltshire, Anh
- Stonehenge Cursus (Greater Cursus): nằm trên đồng bằng Salisbury, phía bắc Stonehenge.
Cursus xuất phát từ tiếng Latinh có nghĩa là "trường đua ngựa"'. Những người đầu tiên phát hiện vệt trũng này tin rằng đó là đường đua của người La Mã. Cursus được cho là một loại di tích nghi lễ thời Đồ đá mới, có hình chữ nhật, được xác định bởi các đường hào hay mương. Cuộc khai quật năm 2007 xác định niên đại xây dựng công trình vào năm 3630 - năm 3375 TCN, trước khi xây dựng Stonehenge. Stonehenge Cursus dài khoảng 3km và rộng từ 100 - 150m, được định hình bởi các mương không đồng nhất về chiều rộng và chiều sau. Mương phía đông và bắc khá nông; mương phía nam sâu 0,75m, rộng 1,8m; mương phía tây sâu 2m, rộng 2,75m. Stonehenge Cursus nằm gần như thẳng hàng theo hướng đông - tây, hướng về phía mặt trời mọc vào thời điểm Xuân phân và Thu phân. Tại đầu phía tây của Stonehenge Cursus có một gò đất tròn được xây dựng vào thời kỳ Đồ đồng. Tại đầu phía nam của Stonehenge Cursus là một tàn tích có tên Long Barrow, được cho là một khu vực chôn cất hoặc sử dụng cho mục đích nghi lễ.
Hình vẽ miêu tả Stonehenge Cursus, Di sản Stonehenge, tại Wiltshire, Anh
Khu vực Stonehenge Cursus, Di sản Stonehenge, tại Wiltshire, Anh
- Lesser Cursus: nằm tại phía tây bắc Stonehenge. Di tích hiện chỉ còn là vết tích của một đường đắp đất dài 400m và rộng 60m theo hướng tây-tây nam và đông-đông bắc.
Vết tích Lesser Cursus, Di sản Stonehenge, tại Wiltshire, Anh
- Durrington Walls:nằm tại phía đông bắc Stonehenge, là một khu định cư thời Đồ đá mới, vào khoảng năm 2800 - 2100 TCN. Từ năm 2004 đến năm 2006, tại đây đã tiến hành nhiều cuộc khai quật và đã phát hiện ra 7 ngôi nhà. Khu định cư này có thể có tới 1.000 ngôi nhà với 4.000 cư dân. Đây có thể là một trong những ngôi làng lớn nhất Bắc Âu thời bấy giờ. Tại đây cũng phát hiện được một số vòng tròn, được tạo bởi các trụ gỗ, là một trong biểu hiện của một khu nghi lễ xung quanh Stonehenge. Tàn tích còn sót lại của di tích là các mương có tiết diện hình thang. Mương tại phía đông sâu 5,5m, chiều rộng đáy 7m, chiều rộng mặt 18m. Khu vực di tích Durrington Walls hiện vẫn tiếp tục được khai quật, nghiên cứu.
Khu vực khảo cổ Durrington Walls với các trụ đánh dấu vị trí các cột đá, Di sản Stonehenge, tại Wiltshire, Anh
- Woodhenge: nằm tại phía đông bắc Stonehenge, kề liền phía nam của Durrington Walls. Di tích là một henge với 6 vòng tròn trung tâm hình oval, đường kính khoảng 40m, được bao quanh bởi mương và vòng ngoài cùng với đường kính rộng 110m. Hiện chỉ còn các mốc bằng bê tông đánh dấu các di tích trụ đá, gỗ xưa.
Di tích Vòng tròn đá Woodhenge, hiện chỉ còn các mốc bằng bê tông đánh dấu các di tích trụ đá, gỗ, Di sản Stonehenge, tại Wiltshire, Anh
Di sản Avebury và các di tích liên quan
Khu vực Di sản Avebury và các địa điểm có liên quan (Avebury and Associated Monuments) nằm tại làng Avebury (N51 25 43.20 W1 51 14.10) ở Wiltshire, diện tích 2377,2ha.
Sơ đồ khu vực Di sản Avebury và các di tích có liên quan, tại Wiltshire, Anh
Di sản Avebury
Di sản Avebury là một trong những địa điểm thời tiền sử được biết đến nhiều nhất ở Anh, chứa vòng tròn đá cự thạch lớn nhất trên thế giới.
Di sản là một dạng henge, gồm 3 vòng tròn:
Một vòng tròn lớn bên ngoài có hình dáng gần tròn, đường kính 420m, bao quanh bởi mương có chiều rộng 21m. Dọc theo mương à một vòng tròn đá có đường kính 331,6m, là một trong những vòng tròn đá lớn nhất thế giới. Vòng tròn đá lớn được định hình bởi 98 trụ đá, cao 3,6-4,2m, một số trụ có trọng lượng lên đến 40 tấn.
Bên trong vòng tròn lớn có 2 vòng tròn đá nhỏ. Vòng tròn tại phía bắc có đường kính rộng 98m; vòng tròn tại phía nam đường kính rộng 108m.
Các vòng tròn đá hầu như đá bị phá hủy, chỉ còn lại một số tàn tích nằm bên dưới các ngôi nhà trong làng.
Vào thời kỳ Đồ sắt, địa điểm này đã bị bỏ hoang.
Trong thời kỳ đầu thời Trung cổ, xuất hiện một ngôi làng đầu tiên xây dựng xung quanh di tích, cuối cùng mở rộng lấn chiếm dần vào bên trong.
Vào cuối thời Trung cổ và đầu Hiện đại, người dân địa phương đã phá hủy nhiều trụ đá; hiện chỉ còn khoảng 80 trụ đá trên tổng số 600 trụ ban đầu.
Sơ đồ vòng tròn đá Avebury, gồm 1 vòng tròn lớn và 2 vòng tròn nhỏ
Sơ đồ mặt bằng Di sản Avebury, Wiltshire, Anh nằm xen với khu dân cư hiện tại
Phối cảnh tổng thê Di sản Avebury, Wiltshire, Anh
Mương bao định vị vòng tròn lớn Di sản Avebury, tại Wiltshire, Anh
,_Wiltshire.jpg)
Các trụ đá định vị phía trong vòng tròn lớn, Di sản Avebury, tại Wiltshire, Anh
Phối cảnh tàn tích vòng tròn đá bên trong, Di sản Avebury, Wiltshire, Anh
Các di tích liên quan đến Avebury
Ngoài vòng tròn đá Avebury Henge, tại đây còn có nhiều di tích liên quan.
Các di tích xung quanh vòng tròn đá Avebury Henge, Wiltshire, Anh
Các di tích chính liên quan đến Di sản Avebury gồm:
- West Kennet Avenue: là một con đường được định vị bởi các hàng trụ đá hai bên (khoảng 100 cặp đá), rộng 25m, dài 2,5km; nối vòng tròn đá Avebury Henge với vòng tròn đá Sanctuary tại phía đông nam.
Các trụ đá hai bên đường West Kennet Avenue, Di sản Avebury, |
.jpg)