Thông tin chung:
Công trình: Su Nuraxi di Barumini  
Địa điểm: Tỉnh Medio Campidano, Sardinia, Italia (N39 42 21 E8 59 29)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích Di sản 2,3254 ha; Diện tích vùng đệm 3,9178 ha
Năm hình thành:
Giá trị: Di sản thế giới (năm 1997 hạng mục i, iii, iv) 

Ý (Italia) là một quốc gia bao gồm một bán đảo được giới hạn bởi dãy Alps và một số hòn đảo xung quanh. 
Ý nằm ở trung tâm Nam Âu và được coi là một phần của Tây Âu, có chung biên giới trên bộ với Pháp, Thụy Sĩ, Áo, Slovenia và các khu vực bao quanh của Thành phố Vatican và San Marino. Ý còn có vùng lãnh thổ ở Campione, Thụy Sĩ và Lampedusa (vùng biển Tunisia). 
Quốc gia này có diện tích 301.340 km2, dân số 60,317 triệu người (năm 2020), thủ đô là Rome. 

Do vị trí địa lý trung tâm ở Nam Âu và Địa Trung Hải, Ý là nơi sinh sống của vô số dân tộc và nền văn hóa. 
Vào thời Cổ đại (năm 750 - 200 trước Công nguyên/TCN), đây là nơi cư trú chủ yếu của các dân tộc nói ngôn ngữ Ấn-Âu (Indo-European language, có nguồn gốc từ từ Tây và Nam Á - Âu).
Bắt đầu từ thời Cổ điển (thế kỷ 8 TCN - thế kỷ 6 sau Công nguyên, chủ yếu gồm nền văn minh Hy Lạp và La Mã cổ đại), người Phoenicia (tồn tại năm 2500 TCN – 539 TCN) và người Carthage (Đế chế Carthage, tồn tại năm 814 TCN – 146 TCN) đã thành lập các thuộc địa chủ yếu ở khu vực nội địa Ý.
Người Hy Lạp (Ancient Greece) đã thành lập các khu định cư Magna Graecia tại miền nam nước Ý, trong khi người Etruscans (tồn tại năm 900 TCN –27 TCN) và người Celt lần lượt sinh sống ở miền trung và miền bắc nước Ý. 
Một bộ tộc người Ý, được gọi là người Latins (Italic tribe), đã thành lập Vương quốc La Mã (Roman Kingdom, tồn tại năm 753 TCN – 509 TCN) vào thế kỷ thứ 8 TCN, sau này trở thành nước Cộng hòa La Mã (Roman Republic, tồn tại năm 509 TCN – 27 TCN).
Cộng hoà La Mã ban đầu chinh phục và đồng hóa các nước láng giềng trên bán đảo Ý, cuối cùng mở rộng và chinh phục các vùng đất của Châu Âu, Bắc Phi và Châu Á. 
Vào thế kỷ 1 TCN, Đế chế La Mã (Roman Empire, tồn tại năm 27 TCN - 476 sau Công nguyên) nổi lên như một quyền lực thống trị khu vực Địa Trung Hải và trở thành một trung tâm văn hóa, chính trị và tôn giáo hàng đầu, hình thành nền văn minh La Mã Cổ đại (Pax Romana), một giai đoạn hơn 200 năm phát triển của luật pháp, công nghệ, kinh tế  nghệ thuật và văn học Ý.
Trong suốt thời kỳ Trung Cổ, Ý vẫn là quê hương của con người và Đế chế La Mã, mà di sản của nó về văn hóa, thể chế, Kitô giáo và tiếng Latinh lan truyền khắp toàn cầu.
Vào đầu thời kỳ Trung Cổ, Ý phải chịu đựng sự sụp đổ của Đế chế Tây La Mã (Western Roman Empire, tồn tại vào năm 395–476/480), với việc lãnh thổ bị phân chia thành các tiểu quốc và các cuộc di dân của các bộ tộc Germanic, Huns, Slavs (Early Slavs) và Pannonian Avars.

Tại miền bắc và một phần miền trung nước Ý, vào thế kỷ 11, nhiều thị quốc (Italian City-states) và nước cộng hòa hàng hải (Maritime Republics) đã vươn lên thịnh vượng thông qua thương mại và ngân hàng, đặt nền móng cho chủ nghĩa tư bản hiện đại. Các thị quốc độc lập này đóng vai trò là trung tâm giao lưu thương mại chính của châu Âu với châu Á và Cận Đông, thường được hưởng một mức độ dân chủ cao hơn so với các quốc gia phong kiến trong các chế độ quân chủ đang thịnh hành khắp châu Âu thời bấy giờ. Một phần miền trung nước Ý nằm dưới sự kiểm soát của các quốc gia Giáo hoàng (Papal States; thần quyền Nhà nước của Giáo hội).

Phần lớn miền nam nước Ý vẫn là chế độ phong kiến ​​cho đến thế kỷ 19. Đây là kết quả của sự kế thừa nền văn minh của người Byzantine, Arab, Norman, Angevin, Aragonese và từ các cuộc chinh phục của các quốc gia bên ngoài.  

Tại miền đông nước Ý, tồn tại Đế quốc Byzantine hay Đế chế Đông La Mã (Byzantine Empire/ Eastern Roman Empire, tồn tại năm 330/395–1453), là sự tiếp nối của Đế chế La Mã trong thời kỳ Hậu Cổ đại và Trung cổ, khi thủ đô của nó là Constantinople (Thổ Nhĩ Kỳ). Trong khi phần phía tây của Đế chế La Mã đã trải qua quá trình Latinh hóa, thì phần phía đông của Đế chế (Byzantine) vẫn duy trì ở mức độ lớn nền văn hóa Hy Lạp. Sự sụp đổ của Đế chế Byzantine vào tay người Ottoman (Ottoman Empire, tồn tại năm 1299 – 1922) đôi khi được dùng để đánh dấu sự kết thúc của thời Trung cổ và sự khởi đầu của thời kỳ Hiện đại.

Thời kỳ Phục hưng (Renaissance, một giai đoạn lịch sử châu Âu, chuyển đổi từ thời Trung cổ sang Hiện đại, vào thế kỷ 15, 16) bắt đầu ở Ý và lan sang phần còn lại của châu Âu, mang lại mối quan tâm mới về chủ nghĩa nhân văn, khoa học, văn học và nghệ thuật. 
Nền văn hóa Ý phát triển mạnh mẽ, sản sinh ra các nhà khoa học, nghệ sĩ và tư tưởng nổi tiếng. 
Trong thời Trung cổ, các nhà thám hiểm người Ý đã khám phá ra những tuyến đường mới đến Viễn Đông và Tân thế giới, mở ra Kỷ nguyên Khai sáng (Age of Discovery) của Châu Âu. 

Sau nhiều thế kỷ can thiệp và chinh phục từ bên ngoài cùng với sự cạnh tranh giữa các thị quốc nội bộ, nước Ý bị chia rẽ về mặt chính trị, tiếp tục bị chinh phục và phân chia bởi nhiều cường quốc châu Âu.
Vào giữa thế kỷ 19, chủ nghĩa dân tộc của Ý đã trỗi dậy.
Sau nhiều thế kỷ bị ngoại bang thống trị và chia rẽ, Ý gần như hoàn toàn thống nhất vào năm 1861, cùng với việc thành lập Vương quốc Ý (Kingdom of Italy, tồn tại năm 1861–1946).
Từ cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20, miền bắc nước Ý nhanh chóng công nghiệp hóa, giúp quốc gia này trở thành một Đế quốc thuộc địa. Trong khi đó, tại miền nam nước Ý, phần lớn vẫn là cảnh nghèo đói. Sau Chiến tranh thế giới 2, Ý bãi bỏ chế độ quân chủ, thành lập chính thể cộng hòa dân chủ và trở thành một quốc gia phát triển.  

Ý ngày nay được phân thành 20 khu vực (vùng) và 107 tỉnh, thành phố.  

Bản đồ Italia và vị trí đảo Sardinia 

Sardinia (Sardegna/Sardigna) là hòn đảo lớn thứ hai ở Địa Trung Hải, sau đảo Sicily và là một trong 20 vùng của Ý. Sardinia nằm ở phía tây bán đảo Ý, phía bắc Tunisia và phía nam đảo Corsica của Pháp. Đảo có diện tích 24.090 km2, dân số 1,6 triệu người (năm 2020). Đảo được chia thành 4 tỉnh và 1 thành phố. Thủ phủ của vùng Sardinia là thành phố Cagliari, đô thị lớn nhất trên đảo. Do sự đa dạng của hệ sinh thái, bao gồm núi, rừng, đồng bằng, suối, bờ biển, Sardinia được mô tả một cách ẩn dụ là một lục địa thu nhỏ. 
Đảo Sardinia là nơi lưu giữ những dấu tích của nền văn minh Nuragic. 

Nền văn minh Nuragic (Nuragic civilization), còn gọi là văn hóa Nuragic (Nuragic culture) là một nền văn minh  trên đảo Sardinia, Ý, tồn tại từ thế kỷ 18 TCN cho đến thời kỳ thuộc địa của La Mã vào năm 238 TCN. Một số chuyên gia khác cho rằng nền văn hóa này có thể tồn tại đến tận thế kỷ 6 sau Công nguyên.
Không có ghi chép bằng văn bản nào về nền văn minh này. Thông tin bằng văn bản duy nhất ở đó đến từ văn học cổ điển của người Hy Lạp và La Mã và được coi là thần thoại hơn là lịch sử.  

Nuragic là một kiểu pháo đài tháp được người Sardinia cổ đại xây dựng với số lượng lớn, bắt đầu từ khoảng năm 1800 TCN. Các công trình phòng thủ Nuraghi được xây dựng bằng đá cự thạch (megalith, là các tảng đá lớn được sử dụng để xây dựng, đứng một mình hoặc cùng với các tảng đá khác, được liên kết với nhau mà không sử dụng vữa hay chất kết dính) và chỉ tồn tại duy nhất ở Sardinia. Nuraghi được đặc trưng bởi các tháp phòng thủ hình nón cắt ngắn được xây bằng đá với các phòng bên trong có hình vòm. 
Nuragic được xây dựng bởi các gia đình hoặc thị tộc đơn lẻ. Khi xã hội trên đảo Sardinia phát triển theo kiểu phức tạp và phân cấp hơn, các tòa tháp biệt lập có xu hướng thu hút các công trình bổ sung vì lý do xã hội và phòng thủ.
Ngày nay có hơn 7.000 Nuragic rải rác trên khắp đảo Sardinia. 

Tại đảo Sardinia còn có nhiều di tích Nuragic như: Su Nuraxi di Barumini (nằm gần thị trấn Barumini), Nuraghe Santu Antine (gần thị trấn Torralba); Nuraghe Palmavera (nằm gần Alghero); Nuraghe Losa (nằm gần thị trấn Macomer, Abbasanta); Nuraghe Arrubiu (tại thị trấn Orroli); Nuraghe Seruci (tại thị trấn Gonnesa); Nuraghe Genna Maria (tại thị trấn Villanovaforru).
Địa điểm khảo cổ Su Nuraxi di Barumini là đại diện tiêu biểu cho những di tích Nuragic trên đảo Sardinia. 

Vị trí địa điểm khảo cổ Su Nuraxi tại thị trấn Barumini, tỉnh Medio Campidano, đảo Sardinia, Ý 

Địa điểm khảo cổ Su Nuraxi nằm trên một vị trí cao, thống trị một vùng đồng bằng rộng lớn và màu mỡ ở phía tây thành phố Barumini. 
Nuragic tại Su Nuraxi bao gồm một tháp trung tâm đồ sộ 3 tầng được nối với nhau bằng cầu thang xoắn ốc, ban đầu cao hơn 18,5m. Căn phòng trên cùng không còn tồn tại. Tháp trung tâm được bao bọc trong một cấu trúc tứ giác bao gồm 4 tháp phụ, được liên kết bởi một bức tường bằng đá khổng lồ. Khoảng sân trong được tạo ra bởi lớp tường bao thứ nhất. Sau đó đã được bịt kín bằng mái che. Xung quanh tháp hiện chỉ còn một phần của lớp tường bao thứ hai bên ngoài và khu định cư với những nhà lều hình tròn.
Su Nuraxi đã bị bỏ hoang vào thế kỷ thứ 6 TCN, mặc dù việc sử dụng không liên tục diễn ra trong các thế kỷ tiếp theo. Một số ngôi nhà mới được xây dựng bổ sung với hình thức khác với những ngôi nhà trước đó, bao gồm một số phòng nhỏ và được xây bằng những viên đá nhỏ. 
Sau cuộc chinh phục Đảo Sardinia của người La Mã vào thế kỷ thứ 2 TCN, hầu hết các tháp Nuragic đã không còn được sử dụng, mặc dù các cuộc khai quật tại Su Nuraxi cho thấy con người vẫn tiếp tục sống ở địa điểm này cho đến thế kỷ thứ 3 sau Công nguyên.  

Di tích Su Nuraxi di Barumini tại tỉnh Medio Campidano, vùng Sardinia, Italia được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới (năm 1997) với tiêu chí: 

Tiêu chí (i): Địa điểm khảo cổ Su Nuraxi di Barumini là tuyệt tác nổi bật và đầy đủ nhất về kiến ​​trúc thời tiền sử được gọi là Nuragic. 

Tiêu chí (iii): Su Nuraxi di Barumini là bằng chứng đặc biệt về nền văn minh Thời đại Đồ đồng của Sardinia và sự phát triển về điều kiện chính trị và xã hội của cộng đồng trên đảo thời tiền sử này trong nhiều thế kỷ. 

Tiêu chí (iv): Di sản của Su Nuraxi di Barumini là ví dụ nổi bật về về một kiểu kiến trúc xây dựng – Nuragic, các công trình phòng thủ bằng cự thạch độc đáo và các khu định cư liên quan, minh họa cho việc sử dụng giàu trí tưởng tượng, sáng tạo các vật liệu và kỹ thuật diễn ra trong xã hội đảo thời tiền sử Sardinia thuộc Thời đại Đồ đồng giữa - cuối. 

Phạm vi Di sản Su Nuraxi di Barumini tại Sardinia, Ý  

Thời kỳ tiền văn minh Nuragic
Vào Thời kỳ Đồ đá (Stone Age, kéo dài khoảng 3,4 triệu năm, kết thúc trong khoảng từ năm 4.000 - 2.000 TCN): Đảo Sardinia là nơi sinh sống đầu tiên của những người đến đó từ châu Âu và khu vực Địa Trung Hải. Nền kinh tế dựa vào nông nghiệp, chăn nuôi, đánh cá và buôn bán với đất liền. Với sự phổ biến của ngành luyện kim, các đồ vật và vũ khí bằng bạc, đồng cũng xuất hiện trên Đảo. 
Nền văn minh trên Đảo giai đoạn này còn có tên gọi là nền Văn minh Bonnanaro (Bonnanaro culture, tồn tại từ thiên niên kỷ thứ 2 đến năm 1800- 1600 TCN). 

Thời kỳ nền văn minh Nuragic 

Lịch sử
Vào Thời kỳ Đồ đồng (Bronze Age, năm 3300 - 1200 TCN): Những dân tộc mới từ đất liền ra đảo mang theo những triết lý tôn giáo mới, công nghệ mới và lối sống mới, qua việc xuất hiện của các vũ khí và đồ vật sử dụng bằng đá và kim loại (đồng và hợp kim đồng) và kiểu xây dựng các tòa tháp cự thạch hình nón cụt (Nuraghe/ Nurhag/ Nuragic). Đảo Sardinia, một vùng đất giàu mỏ, đặc biệt là đồng và chì. Sau Tháp Nuragic, tại đây người dân xây dựng nhiều lò sản xuất hợp kim với sản phẩm được buôn bán khắp Địa Trung Hải. Người Nuragic trở thành những thợ kim loại lành nghề; họ là một trong những nhà sản xuất kim loại chính ở châu Âu và sản xuất nhiều loại đồ vật bằng đồng. Các loại vũ khí mới như kiếm, dao găm và rìu có trước các mũi khoan, ghim, nhẫn, vòng tay, tượng nhỏ và thuyền cúng tạ nghi lễ thể hiện mối quan hệ mật thiết với biển. 
Vào cuối Thời đại Đồ đồng (thế kỷ 14 – 12 TCN), những người dân trên đảo với tiềm lực hùng mạnh về vũ khí đã trở thành một đội quân chinh phục các vùng đất liền xung quanh đảo, tại phía đông Biển Địa Trung Hải. 

Vào Thời đại Đồ sắt (năm 900 - 500 TCN): Tổ chức chính trị trên đảo xoay quanh nghị viện của cộng đồng, được thành lập bởi những người đứng đầu, tập hợp lại để thảo luận về những vấn đề quan trọng nhất. Đồ gốm sứ tinh xảo được sản xuất cùng với ngày càng nhiều công cụ phức tạp và chất lượng vũ khí ngày càng tăng. Với sự phát triển mạnh mẽ của thương mại, các sản phẩm luyện kim và hàng hóa chế tạo khác đã được xuất khẩu đến mọi nơi ở Địa Trung Hải và Đại Tây Dương. Những ngôi nhà trong các khu định cư trên đảo ngày càng nhiều và dân số cũng tăng lên đáng kể.  
Khoảng năm 900 TCN, người Phoenicia (tồn tại năm 2500 TCN – 539 TCN) đã đến Sardinia với tần suất ngày càng tăng và suất hiện thêm nhiều bến cảng mới.
Khoảng năm 540 TCN, người Carthage (Đế chế Carthage, tồn tại năm 814 TCN – 146 TCN) đã thành lập các thuộc địa chủ yếu ở khu vực nội địa Ý và thám hiểm đảo Sardinia.
Vào năm 238 TCN, người Carthage, do thất bại trước người La Mã, đã dâng Sardinia cho La Mã. Đảo Sardinia cùng với đảo Corsica (ngày nay thuộc Pháp) đã trở thành một tỉnh của La Mã (Corsica et Sardinia).
Tuy nhiên, ở bên trong hòn đảo, nền văn hóa Nuragic vẫn tiếp tục tồn tại ngay cả trong thời Đế chế La Mã (Roman Empire, tồn tại năm 27 TCN - 476 sau Công nguyên). 

Ngôn ngữ
Ngôn ngữ được sử dụng ở Sardinia trong Thời đại Đồ đồng vẫn chưa được biết đến vì không có ghi chép bằng văn bản nào về thời kỳ này. Trong thời kỳ tiếp theo, đây là khu vực sử dụng nhiều loại ngôn ngữ do chịu sự tác động của những nền văn minh xung quanh. Lưu giữ đến tận ngày nay là ngôn ngữ bản địa của Sardinia và tiếng Catalan Algherese, là 2 trong số 12 ngôn ngữ thiểu số được chính thức công nhận của Ý. Ngoài ra, tại đây còn có các ngôn ngữ thiểu số khác như Sassarese, Gallurese và tiếng Tabarchino Ligurian. 

Kinh tế
Vào thời kỳ đầu, Sardinia chủ yếu dựa vào nông nghiệp (là một trong những địa điểm đầu tiên thực hành nghề trồng nho ở phía tây Địa Trung Hải), chăn nuôi cũng như đánh cá. Đồ uống có cồn như rượu và bia cũng được sản xuất. Tương tự như ở Sardinia hiện đại, 60% đất đai chỉ thích hợp để chăn nuôi gia súc và cừu. 
Người Nuragic đã sử dụng những con tàu hiệu quả, có thể đạt chiều dài lên tới 15m, vươn ra khắp Địa Trung Hải, thiết lập các mối liên kết thương mại với nền văn minh Mycenaean Hy Lạp (Mycenaean Greece), Ý, Tây Ban Nha, Síp, Lebanon. 
Thời kỳ hoàng kim của nền văn minh Nuragic có lẽ trùng hợp với đỉnh cao của việc khai thác kim loại trên đảo.
Việc sử dụng rộng rãi đồng thau, một hợp kim sử dụng thiếc, một kim loại ít có ở Sardinia, chứng tỏ khả năng của người Nuragic trong việc buôn bán các nguồn tài nguyên mà họ cần. Sản phẩm kim loại bằng đồng của người Sardinia có mặt ở hầu hết các quốc gia xung quanh. 

Tôn giáo
Tôn giáo có một vai trò mạnh mẽ trong xã hội Nuragic, nền văn minh Nuragic được cho là một nền văn minh thần quyền.
Các hình tượng động vật, chẳng hạn như con bò đực, rất có thể thuộc về các nền văn minh tiền Nuragic, tuy nhiên, chúng vẫn giữ tầm quan trọng đối với người Nuragic và thường được miêu tả trên các con tàu, bình đồng sử dụng trong nghi lễ tôn giáo. Người ta đã tìm thấy những tác phẩm điêu khắc nhỏ bằng đồng mô tả các hình người nửa người, nửa bò, cũng như nhân vật có bốn tay, mắt và hươu hai đầu, mang ý nghĩa thần thoại và tôn giáo. Một yếu tố quan trọng của tôn giáo Nuragic là khả năng sinh sản, kết nối với sức mạnh nam của Mặt trời và sức mạnh nữ của Mặt trăng… Ngoài việc thờ thần Nam/Cha, Nữ/Mẹ, tại đây còn thờ các anh hùng thần thoại. Những nhà lãnh đạo quân sự cũng được coi là thần thánh.
Người Nuragic, vào khoảng thời gian nhất định trong năm tập trung lại trong những thánh địa. Thánh địa này có bố cục là các bậc ngồi, khán đài (được gọi là hố thánh). Ở một số khu vực linh thiêng, chẳng hạn như Gremanu tại Fonni, Serra Orrios tại Dorgali và S'Arcu 'e Is Forros tại Villagrande Strisaili có những ngôi đền hình chữ nhật, với phòng thánh trung tâm. Các vị thần được tôn thờ vẫn chưa được xác định, nhưng có lẽ có liên quan đến nước hoặc với các thực thể thiên văn (Mặt trời, Mặt trăng và sao trời).


Tượng thần 4 mắt và 4 tay của người Sardinia, Museo Archeologico (thành phố Cagliari, Sardinia, Ý) 

Chính thể
Hình dáng của các vị vua được khắc họa trên một số đồ đồng của Nuragic, có thể nhận biết qua cách họ mặc áo choàng và mang theo quyền trượng. Cũng được mô tả là các tầng lớp xã hội khác, bao gồm thợ mỏ, nghệ nhân, nhạc sĩ, đô vật và người lính. Điều này khiến các học giả nghĩ đến một xã hội hiếu chiến, với các đơn vị quân sự chuyên nghiệp (cung thủ, lính bộ binh). Đồng phục khác nhau có thể thuộc về các thị tộc khác nhau hoặc thuộc về các đơn vị quân đội khác nhau. Vai trò linh mục có thể do phụ nữ đảm nhiệm. 

Cộng đồng xã hội
Trong suốt thiên niên kỷ 2 và đến đầu thiên niên kỷ 1 TCN, Sardinia là nơi sinh sống của một nhóm văn hóa thống nhất và rộng lớn duy nhất được đại diện bởi cộng đồng người Nuragic.
Nhiều thế kỷ sau, hòn đảo này là nơi sinh sống của nhiều bộ lạc và dần hòa nhập với nhau về văn hóa. Tuy nhiên, họ vẫn duy trì bản sắc của mình. Các bộ lạc thường chiến đấu với nhau để giành quyền kiểm soát những vùng đất có giá trị nhất. Các cộng đồng Nuragic quan trọng nhất bao gồm: Balares, Corsi và Ilienses. Những người sau này bất chấp quá trình La Mã hóa và sống ở nơi từng được gọi là Civitatas Barbarie (nay là Barbagia). Ngoài cộng đồng dân cư bản địa, tại đây còn có các cộng đồng dân cư đến từ các nền văn minh khác như Hy Lạp, La Mã…trên đất liền. 

Xây dựng
Nền văn minh Nuragic có lẽ dựa trên các thị tộc, mỗi thị tộc do một tù trưởng lãnh đạo, cư trú trong các khu làng với những ngôi nhà tròn bằng đá với mái rơm, tương tự như những ngôi nhà của những người chăn cừu trên đảo Barbagia thời hiện tại.
Vào cuối Thời kỳ Đồ đồng và trong giai đoạn đầu Thời kỳ Đồ sắt, những ngôi nhà được xây dựng theo quy hoạch phức tạp hơn và với nhiều phòng được bố trí xung quanh sân trong. Tại khu định cư Nuragic của Sant'Imbenia, nằm cạnh bờ biển, một số công trình không sử dụng cho mục đích sinh hoạt mà là các nhà xưởng chế tác kim loại, kho lưu giữ thực phẩm và các hàng hóa khác. Chúng được xây dựng xung quanh một quảng trường rộng có vai trò như một khu chợ. Những ngôi nhà hình chữ nhật và các công trình kiến ​​trúc được xây dựng bằng gạch.
Hầu hết những người Nuragic tầng lớp trên đều được cung cấp ít nhất một cái giếng. Tại đây đã tồn tại hệ thống thủy lực dẫn nước như tại Gremanu, hệ thống dẫn nước duy nhất được biết đến.  

Công trình kiến trúc tiêu biểu
Tháp Nuragic (Nuraghe/Nurhag): Là loại công trình cự thạch cổ chính được tìm thấy ở Sardinia, được phát triển trong Thời đại Nuragic từ năm 1900 đến 730 TCN. Ngày nay, nó đã trở thành biểu tượng của Sardinia và nền văn hóa đặc biệt của nó được gọi là Nền văn minh Nuragic (Nuragic civilization).
Hơn 7.000 Nuragic đã được tìm thấy, mặc dù các nhà khảo cổ tin rằng ban đầu có hơn 10.000 tháp.
Nuragic thường nằm ở những đồi núi, gần đồng bằng, nơi diện tích đồng ruộng trên đảo khan hiếm. Tháp Nuragic nổi tiếng nhất hiện còn tồn tại ở: Su Nuraxi tại Barumini (khu vực Di sản), Santu Antine tại Torralba, Nuragic Losa tại Abbasanta, Nuragic Palmavera
tại Alghero, Nuragic Genna Maria tại Villanovaforru, Nuragic Seruci tại Gonnesa và Arrubiu tại Orroli. 
Công trình có hình dạng bên ngoài là một tháp tròn hình nón cụt, bên trong có mái vòm tròn (gần giống như ngôi đền Tholos của người Hy Lạp). Các tháp lớn có thể có các tháp tròn nhỏ hỗ trợ xung quanh, tạo thành một cụm.
Cấu trúc tháp này phổ biến rộng rãi trên toàn bộ đảo Sardinia, phân bố khoảng 3km2 có một Tháp Nuragic.

Tháp Nuragic là các ngôi nhà ở có thể phòng thủ được, bao gồm cả nhà kho và hầm chứa. Với quy mô lớn, Tháp Nuragic trở thành kiến trúc trung tâm của một quần thể cư trú. Các bức tường của công trình bao gồm ba thành phần:
Lớp bên ngoài: Nghiêng vào trong và được làm bằng nhiều lớp đá có kích thước giảm dần khi tăng dần chiều cao; 
Lớp trung gian: Gồm những mảnh đá nhỏ và cát.
Lớp bên trong: Được làm bằng những viên đá nhỏ hơn so với lớp ngoài cùng. Công trình chỉ đứng vững nhờ trọng lượng của những viên đá, mỗi viên có thể nặng tới vài tấn. 
Một số Tháp Nuragic có chiều cao khoảng 20m. Tháp Nuragic Arrubiu cao nhất, đạt tới độ cao 25–30m, tạo thành từ 5 tháp chính, được bảo vệ bởi nhiều lớp tường và các tháp nhỏ khác.
Lối vào tháp là một hành lang, hai bên thường có những hốc hở, dẫn đến căn phòng tròn trung tâm tháp. Một cầu thang đá xoắn ốc dẫn lên các tầng trên (nếu có) và sân thượng. Cầu thang nằm tại lớp trung gian của bức tường, được chiếu sáng bởi các cửa vòm.  
Các tháp Nuragic có thể có tới 3 phòng. Tại các Tháp lớn, hàng lang hình vòm (dạng chuông) cao 2 tầng và có chiều dài đến 27m.   

Thánh địa Nuragic (Nuragic sanctuary): Một số công trình kiến ​​trúc có thể có vai trò liên kết, chẳng hạn như thánh địa Santa Vittoria gần Serri (một trong những thánh địa Nuragic lớn nhất, trải rộng trên 20 ha), bao gồm cả các tòa nhà tôn giáo và dân sự. Tại đây, những thị tộc chính của hòn đảo đã tổ chức hội nghị để ký kết liên minh, quyết định chiến tranh hoặc đưa ra các thỏa thuận thương mại. Không gian để buôn bán cũng có mặt. Ít nhất 20 cấu trúc đa chức năng như vậy đã được biết đến, bao gồm cả những cấu trúc của Santa Cristina tại Paulilatino và Siligo; một số đã được tái sử dụng làm đền thờ Thiên chúa giáo sau này. 

Hồ nghi lễ và bồn tắm (Ritual pools and bathtubs): Được xây dựng trong các khu bảo tồn như hồ Nuraghe Nurdole, hoạt động thông qua hệ thống mương.  

Giếng thánh (Holy well): Là công trình kiến ​​trúc dành riêng cho việc sùng bái nước. Do kỹ thuật xây dựng tiên tiến, rất có thể chúng có niên đại khi đảo Sardinia có mối quan hệ chặt chẽ với các vương quốc Mycenaean trên đảo Crete của Hy Lạp vào khoảng thế kỷ 14–13 TCN. Kiến trúc của giếng thánh Nuragic theo mô hình tương tự như của Tháp Nuragic, phần chính bao gồm một căn phòng hình tròn với mái vòm tholos có lỗ ở đỉnh. Một cầu thang hoành tráng nối lối vào căn phòng dưới lòng đất (hypogeum), có vai trò chính là lấy nước của dòng suối thiêng. Các bức tường bên ngoài có những chiếc ghế dài bằng đá, nơi các tín đồ đặt lễ vật và đồ vật tôn giáo.  

Nhà tròn có bồn rửa (Roundhouses with basin): Bắt đầu từ cuối Thời đại Đồ đồng, một kiểu cấu trúc hình tròn đặc biệt với bồn rửa trung tâm và những chiếc ghế dài bố trí xung quanh chu vi của căn phòng bắt đầu xuất hiện ở các khu định cư Nuragic. 

Đền Megaron (Megaron temples): Nằm ở nhiều khu vực khác nhau của Đảo và dành riêng cho việc sùng bái nước. Những tòa nhà độc đáo này là biểu hiện kiến ​​trúc phản ánh sức sống văn hóa của các dân tộc Nuragic và sự tương tác của họ với các nền văn minh Địa Trung Hải cùng tồn tại.  

Mộ của người khổng lồ (Giants' grave): Là những công trình kiến ​​trúc tang lễ tập thể có niên đại từ Thời đại Nuragic cho đến Thời đại Đồ sắt. Mặt bằng của mộ có hình dạng đầu một con bò đực. Các tác phẩm điêu khắc bằng đá lớn được gọi là betili (mô tả thô thiển về cơ quan sinh dục nam hoặc ngực của phụ nữ) được dựng gần lối vào.  

Nghệ thuật
Tượng đồng: Là những bức tượng nhỏ tạo bắng kỹ thuật đúc sáp (hiện đã thất lạc) với kích thước lên tới 39 cm và thể hiện các cảnh trong cuộc sống hàng ngày, các nhân vật thuộc các tầng lớp xã hội khác nhau, hình tượng động vật, thần thánh, con tàu…
Hầu hết các bức tượng đồng được phát hiện ở nhiều địa điểm khác nhau ở đảo Sardinia. Các sản phẩm này cũng có mặt ở miền trung nước Ý, Hy Lạp. 

Tượng bằng đá sa thạch (Sandstone): Là những bức tượng của người khổng lồ ở Mont'e Prama (Giants of Mont'e Prama), gồm một 32 (hoặc 40) bức tượng với chiều cao lên tới 2,5m, được tìm thấy vào năm 1974 gần Cabras, thuộc tỉnh Oristano. Cụm tượng mô tả các chiến binh, cung thủ, đô vật và võ sĩ với khiên và găng tay. Đây có thể là những tác phẩm điêu khắc hình người cổ xưa nhất 
ở khu vực Địa Trung Hải, chỉ sau các bức tượng Ai Cập cổ đại. Tượng có đôi mắt hình đĩa và trang phục giống phương Đông. Những bức tượng có lẽ mô tả những anh hùng thần thoại đang canh giữ một ngôi mộ; theo một lý thuyết khác, họ có thể thuộc một loại đền thờ (Pantheon) các vị thần Nuragic điển hình. Các bức tượng này là minh chứng cho nền văn minh Nuragic đã duy trì những đặc điểm riêng và tồn tại qua nhiều thế kỷ, ngay cả trong quá trình thuộc địa hóa của người Phoenician. 

Gốm sứ: Kỹ năng và chuẩn mực thẩm mỹ của các nghệ nhân Sardinia thể hiện chủ yếu ở việc trang trí bề mặt bình, được sử dụng cho mục đích nghi lễ. Đồ gốm cũng thể hiện các họa tiết hình học trên đèn, bình hình quả lê. Một số đồ gốm nhập khẩu cũng đã được tìm thấy ở nhiều địa điểm trên khắp hòn đảo. Đồ gốm sứ Nuragic cũng được tìm thấy ở bán đảo Ý, Sicily, ở Tây Ban Nha và ở Crete, cho thấy đảo Sardinia đã có hòa nhập tích cực với các hoạt động thương mại cổ xưa của Biển Địa Trung Hải. 

Bản đồ mật độ Tháp Nuraghi trên đảo Sardinia, Ý và vị trí khu vực Di sản Su Nuraxi di Barumini 


Tượng đồng Nuragic, Sardinia, Ý (Archaeological and Ethnographic National Museum G. A. Sanna)  


Mô hình tàu bằng đồng Nuragic, Sardinia, Ý (Museo archeologico nazionale, Cagliari) 

Di tích Su Nuraxi di Barumini  
Di sản Su Nuraxi di Barumini là một địa điểm khảo cổ Nuragic tiêu biểu nhất trên đảo Sardinia, nằm tại thị trấn Barumini, tỉnh South Sardinia tại vùng Sardinia của Ý.
Su Nuraxi là một khu định cư bao gồm cụm tháp Nuragic thế kỷ 17 TCN và 1 ngôi làng có người sinh sống từ thế kỷ 13 - thế kỷ 6 TCN, được phát triển xung quanh Cụm tháp Nuragic.
Địa điểm Di sản được phát hiện và khai quật hoàn toàn từ năm 1950 – 1957, dưới sự chỉ đạo của Giovanni Lilliu (nhà khảo cổ học người Ý, năm 1914 – 2012). Cuộc khai quật cho phép các nhà khảo cổ tìm lại các giai đoạn khác nhau trong quá trình xây dựng các tòa tháp và ngôi làng xung quanh, xác nhận rằng toàn bộ khu phức hợp là một trung tâm sôi động, quan trọng cho đến thế kỷ 1 TCN, trong thời kỳ La Mã.
Các cuộc khai quật đã phát hiện ra những di vật quan trọng dưới dạng công cụ, vũ khí, đồ gốm và đồ trang trí.
Cụm tháp Nuragic và ngôi làng tại Su Nuraxi di Barumini được kết nối với hệ thống của các Nuragic khác. 

Mặt bằng tổng thể Di sản Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý

Sơ đồ tổng mặt bằng Di sản Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý

Sơ đồ phối cảnh tổng thể Di sản Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý

Phối cảnh tổng thể Di sản Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý; nhìn từ phía đông

Phối cảnh tổng thể Di sản Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý; nhìn từ phía bắc  

Cụm Tháp Nuragic
Phần cổ nhất của Cụm tháp Nuragic là Tháp trung tâm (Tháp A) với 3 phòng chồng lên nhau, đỡ sàn là cấu trúc vòm, tương tự như ngôi đền Tholos của người Hy Lạp.
Không gian trên đỉnh các tòa tháp được mở rộng bằng cách nhô ra các dầm conson để đỡ khối trên như hình vương miện. 
Tháp cao 18,6m, được xây dựng bằng đá cự thạch (megalith, được liên kết với nhau mà không dùng vữa) vào giữa thế kỷ 17 – 13 TCN.
Đây phần lâu đời nhất của khu định cư, được dành cho mục đích tôn giáo, nơi ẩn náu, dân sự hoặc thậm chí là nơi hội họp của các trưởng làng.
Phía nam Tháp trung tâm (Tháp A) có một sân (ký hiệu F). Bên trong sân có một giếng nước.
Vào cuối Thời kỳ Đồ đồng, xung quanh Tháp trung tâm có thêm 4 tòa tháp: Tháp B, bố trí tại phía nam Tháp trung tâm; Tháp C, tại phía đông; Tháp Đ, tại phía tây; Tháp E, tại phía bắc. Các tháp này được nối với nhau bằng bức tường có hành lang ban công phía trên (hiện đã không còn tồn tại).
Tất cả các tháp đều thông với sân trong (ký hiệu F) của Cụm tháp.  
Vào Thời kỳ Đồ sắt, Cụm tháp được xây dựng bổ sung một bức tường với 7 tháp canh tròn (heptalobate) tại góc thành: Tháp G, tại phía đông nam; Tháp H, tại phía đông; Tháp M, tại phía đông bắc; Tháp N, tại phía bắc; Tháp O, tại phía tây bắc; Tháp P, tại phía tây nam; Tháp Q và Tháp R tại phía nam. 7 tháp canh thêm vào sau này có lẽ nhằm mục đích quân sự và kho. 

Sơ đồ cấu trúc Cụm tháp Nuragic, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý

Cụm Tháp Nuraghe, nhìn từ phía nam, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý

Cụm Tháp Nuraghe, nhìn từ phía đông, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý

Cụm Tháp Nuraghe, nhìn từ phía tây bắc, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý


Cụm tháp Nuragic với cấu trúc xây dựng bằng đá cự thạch, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý 

Lối vào sân trong Cụm tháp Nuragic, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý 

Sân trong Cụm tháp Nuragic với giếng nước, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý

Tháp Trung tâm gắn vào tường bao quanh sân trong Cụm tháp Nuragic, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý

Sơ đồ mặt cắt Tháp Trung tâm, Cụm tháp Nuragic, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý

Cửa vào Tháp trung tâm của Cụm tháp Nuragic, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý

Vòm tầng dưới Tháp Trung tâm và hốc cầu thang lên tầng, Cụm tháp Nuragic, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý


Bên trong Tháp C của Cụm tháp Nuragic, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý


Lối vào Tháp D của Cụm tháp Nuragic, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý

Bên trong Tháp E với bể chứa nước, Cụm tháp Nuragic, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý

Trưng bày tàn tích conson đá đỡ khối trên đỉnh tháp, Cụm tháp Nuragic, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý  

Ngôi làng
Vào cuối Thời đại Đồ đồng, một ngôi làng đã được xây dựng xung quanh Cụm tháp Nuraghic Có đến 40 – 200 nhà, do đó dân số dao động từ 100 đến 1000 người.
Khu định cư được xây dựng trên một mặt bằng hình tròn, được bảo vệ bởi các bức tường đá.
Công trình nhà ở có dạng như một lều với mặt bằng hình tròn, tường xây bằng đá, mái nhà hình nón bằng gỗ và cành cây. Những ngôi nhà lều quan trọng với kích thước lớn và cấu trúc phức tạp được dành cho các cuộc họp của lãnh đạo địa phương. 
Những ngôi nhà lều nhỏ hơn dành cho cuộc họp của cư dân có biểu tượng của các vị thần được người dân địa phương tôn thờ. 
Vào Thời đại Đồ sắt (năm 900 - 500 TCN), một khu dân cư rộng lớn, phức tạp được xây dựng trên nền tàn tích của làng, được xây dựng theo tiêu chí tổ chức mới: Những ngôi nhà có sân trung tâm và có các phòng hình chữ nhật, nhưng có cũng là những tòa nhà tròn. Một số ngôi nhà khu vực còn có một căn phòng hình tròn nhỏ với ghế dài và bồn rửa trung tâm, còn gọi là “rotonda”, có lẽ được dùng để thờ cúng trong gia đình. 

Phối cảnh tàn tích ngôi làng, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý

Sơ đồ Nhà tròn tại ngôi làng, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý 


Tàn tích Nhà tròn tại ngôi làng, Su Nuraxi di Barumini, Sardinia, Ý 

Di sản Su Nuraxi di Barumini (nuragi) trên đảo Sardinia, là một loại công trình phòng thủ đặc biệt, vào thế kỷ 2 TCN, không tồn tại song song ở bất kỳ nơi nào khác trên thế giới và là ví dụ điển hình và đầy đủ nhất về hình thức kiến ​​trúc loại này thời tiền sử.  

Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn:
https://whc.unesco.org/en/list/833/
https://en.wikipedia.org/wiki/Italy
https://en.wikipedia.org/wiki/Sardinia
https://en.wikipedia.org/wiki/Nuraghe
https://en.wikipedia.org/wiki/Bonnanaro_culture
https://en.wikipedia.org/wiki/Nuragic_civilization
https://en.wikipedia.org/wiki/Giants_of_Mont%27e_Prama
https://en.wikipedia.org/wiki/Su_Nuraxi_(Barumini)
https://www.neroargento.com/page_galle/nuraxi_gallery.htm
https://www.semanticscholar.org/paper/Su-Nuraxi-di-Barumini%3Arevisione-delle-designazioni-Paglietti/ceb73b560ab9ed8b962831efa132f7233d7047f5

- Xem video giới thiệu công trình tại đây: 

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương     

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu

Danh sách và bài viết  về Di sản thế giới tại châu Mỹ         

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi