Thông tin chung:
Công trình: Trung tâm lịch sử Rome, các công trình bên ngoài Vatican và Vương cung thánh đường San Paolo (Historic Centre of Rome, the Properties of the Holy See in that City Enjoying Extraterritorial Rights and San Paolo Fuori le Mura)
Địa điểm: Roma, vùng Lazio, Ý; Thành quốc Vatican (N41 53 24,8 E12 29 32,3)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích Di sản 1.430,8 ha
Năm hoàn thành:
Giá trị: Di sản thế giới (năm 1980; sửa đổi ranh giới năm 2015; hạng mục i, ii, iii, iv, vi) 

Ý (Italia) là một quốc gia bao gồm một bán đảo được giới hạn bởi dãy Alps và một số hòn đảo xung quanh. 
Ý nằm ở trung tâm Nam Âu và được coi là một phần của Tây Âu, có chung biên giới trên bộ với Pháp, Thụy Sĩ, Áo, Slovenia và các khu vực bao quanh của Thành phố Vatican và San Marino. Ý có còn có vùng lãnh thổ ở Campione, Thụy Sĩ và Lampedusa (vùng biển Tunisia). 
Ý có diện tích 301.340 km2, dân số 60,317 triệu người (năm 2020), thủ đô là Rome. 

Do vị trí địa lý trung tâm ở Nam Âu và Địa Trung Hải, Ý trong lịch sử là nơi sinh sống của vô số dân tộc và nền văn hóa. 
Vào thời Cổ đại (năm 750 - 200 trước Công nguyên/TCN), đây là nơi sinh sống chủ yếu của các dân tộc nói ngôn ngữ Ấn-Âu (Indo-European language, có nguồn gốc từ từ Tây và Nam Á - Âu), những người đã đặt tên cho bán đảo này.
Bắt đầu từ thời Cổ điển (thế kỷ 8 TCN - thế kỷ 6 sau Công nguyên, chủ yếu gồm nền văn minh Hy Lạp và La Mã cổ đại), người Phoenicia (tồn tại năm 2500 TCN – 539 TCN) và người Carthage (Đế chế Carthage, tồn tại năm 814 TCN – 146 TCN) đã thành lập các thuộc địa chủ yếu ở khu vực nội địa Ý.
Người Hy Lạp (Ancient Greece) đã thành lập các khu định cư Magna Graecia tại miền nam nước Ý, trong khi người Etruscans (tồn tại năm 900 TCN –27 TCN) và người Celt lần lượt sinh sống ở miền trung và miền bắc nước Ý. 
Một bộ tộc người Ý, được gọi là người Latins (Italic tribe), đã thành lập Vương quốc La Mã (Roman Kingdom, tồn tại năm 753 TCN – 509 TCN) vào thế kỷ thứ 8 TCN, sau này trở thành nước Cộng hòa La Mã (Roman Senate and People).
Cộng hoà La Mã (Roman Republic, tồn tại năm 509 TCN – 27 TCN) ban đầu chinh phục và đồng hóa các nước láng giềng trên bán đảo Ý, cuối cùng mở rộng và chinh phục các vùng đất của Châu Âu, Bắc Phi và Châu Á. 
Vào thế kỷ 1 TCN, Đế chế La Mã (Roman Empire, tồn tại năm 27 TCN - 476 sau Công nguyên) nổi lên như một quyền lực thống trị khu vực Địa Trung Hải và trở thành một trung tâm văn hóa, chính trị và tôn giáo hàng đầu, hình thành nền văn minh La Mã Cổ đại (Pax Romana), một giai đoạn hơn 200 năm phát triển của luật pháp, công nghệ, kinh tế  nghệ thuật và văn học Ý.
Trong suốt thời kỳ Trung Cổ, Ý vẫn là quê hương của con người và Đế chế La Mã, mà di sản của nó về văn hóa, thể chế, Kitô giáo và tiếng Latinh lan truyền khắp toàn cầu.
Vào đầu thời kỳ Trung Cổ, Ý phải chịu đựng sự sụp đổ của Đế chế Tây La Mã (Western Roman Empire, tồn tại vào năm 395–476/480, suy tàn với việc lãnh thổ bị phân chia thành các tiểu quốc) và các cuộc di dân của các bộ tộc Germanic, Huns, Slavs (early Slavs) và Pannonian Avars.

Tại miền bắc và một phần miền trung nước Ý, vào thế kỷ 11, nhiều thị quốc (Italian city-states) và nước cộng hòa hàng hải (Maritime republics) đã vươn lên thịnh vượng thông qua thương mại và ngân hàng, đặt nền móng cho chủ nghĩa tư bản hiện đại. Các thị quốc độc lập này đóng vai trò là trung tâm giao lưu thương mại chính của châu Âu với châu Á và Cận Đông, thường được hưởng một mức độ dân chủ cao hơn so với các quốc gia phong kiến trong các chế độ quân chủ đang thịnh hành khắp châu Âu.
Một phần miền trung nước Ý nằm dưới sự kiểm soát của các quốc gia Giáo hoàng (Papal States; thần quyền Nhà nước của Giáo hội).
Phần lớn miền nam nước Ý vẫn là chế độ phong kiến ​​cho đến thế kỷ 19. Đây là kết quả của sự kế thừa nền văn minh của người Byzantine, Arab, Norman, Angevin, Aragonese và từ các cuộc chinh phục của các quốc gia bên ngoài.  

Thời kỳ Phục hưng (Renaissance, một giai đoạn lịch sử châu Âu, chuyển đổi từ thời Trung cổ sang Hiện đại, vào thế kỷ 15, 16) bắt đầu ở Ý và lan sang phần còn lại của châu Âu, mang lại mối quan tâm mới về chủ nghĩa nhân văn, khoa học, văn học và nghệ thuật. 
Nền văn hóa Ý phát triển mạnh mẽ, sản sinh ra các nhà khoa học, nghệ sĩ và tư tưởng nổi tiếng. 
Trong thời Trung cổ, các nhà thám hiểm người Ý đã khám phá ra những tuyến đường mới đến Viễn Đông và Tân thế giới, mở ra Kỷ nguyên Khai sáng (Age of Discovery) của Châu Âu. 

Sau nhiều thế kỷ can thiệp và chinh phục từ bên ngoài cùng với sự cạnh tranh giữa các thị quốc nội bộ, nước Ý bị chia rẽ về mặt chính trị, tiếp tục bị chinh phục và phân chia bởi nhiều cường quốc châu Âu.
Vào giữa thế kỷ 19, chủ nghĩa dân tộc của Ý đã trỗi dậy.
Sau nhiều thế kỷ bị ngoại bang thống trị và chia rẽ, Ý gần như hoàn toàn thống nhất vào năm 1861, cùng với việc thành lập Vương quốc Ý (Kingdom of Italy, tồn tại năm 1861–1946).
Từ cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20, miền bắc nước Ý nhanh chóng công nghiệp hóa, giúp quốc gia này trở thành một Đế quốc thuộc địa. Trong khi đó, tại miền nam nước Ý, phần lớn vẫn là cảnh nghèo đói. Sau Chiến tranh thế giới 2, Ý bãi bỏ chế độ quân chủ, thành lập chính thể cộng hòa dân chủ và trở thành một quốc gia phát triển.  

Ý ngày nay được phân thành 20 khu vực (vùng) và 107 tỉnh, thành phố. 


Bản dồ Ý và vị trí của thành phố Roma, vùng Lazio 

Roma (La Mã) là thành phố thủ đô của Ý và cũng là thủ phủ của khu vực Lazio. Thành phố là nơi định cư chính của con người trong gần 3 thiên niên kỷ, có diện tích 1.285 km2, dân số khoảng 2,86 triệu người (năm 2019).
Thành phố nằm dọc sông Tiber. Bên trong thành phố là Thành quốc Vatican.
Theo Thần thoại La Mã, Rome được thành lập vào năm 753 TCN, liên tiếp trở thành thủ đô của Vương quốc La Mã, Cộng hòa La Mã và Đế chế La Mã và được coi là thành phố Đế quốc và đô thị đầu tiên. Rome còn được gọi là "Caput Mundi " (Thủ đô của thế giới). 
Sau sụp đổ của Đế chế Tây La Mã,  Rome dần nằm dưới sự kiểm soát chính trị của Giáo hoàng và vào thế kỷ thứ 4, trở thành thủ đô của các quốc gia Giáo hoàng (Papal States) kéo dài cho đến những năm 1870.
Bắt đầu từ thời Phục hưng, hầu như tất cả các Giáo hoàng đều theo đuổi một chương trình kiến ​​trúc và đô thị nhất quán trong hơn bốn trăm năm, nhằm biến thành phố trở thành trung tâm văn hóa nghệ thuật của thế giới. 
Rome trở thành một trong những trung tâm chính của thời kỳ Phục hưng và sau đó là nơi ra đời của cả phong cách Baroque và Tân cổ điển. Các nghệ sĩ, họa sĩ, nhà điêu khắc và kiến ​​trúc sư nổi tiếng đã biến Rome trở thành trung tâm hoạt động của họ, tạo ra những kiệt tác khắp thành phố.

Trung tâm lịch sử Rome, các công trình bên ngoài Vatican và Vương cung thánh đường San Paolo, thành phố  Rome, Ý được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới (năm 1980 với tiêu chí):

Tiêu chí (i): Di sản là một loạt các tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người với những giá trị nghệ thuật có một không hai, được tạo ra trong gần ba thiên niên kỷ lịch sử: Các di tích thời cổ đại (như Đấu trường La Mã, Điện Pantheon, Khu phức hợp La Mã và Diễn đàn Hoàng gia), các pháo đài được xây dựng trên nhiều thế kỷ (như các bức tường thành và Lăng mộ Hadrian/Castel Sant'Angelo), sự phát triển đô thị từ thời kỳ Phục hưng và Baroque cho đến thời hiện đại (như Quảng trường Navona, Quảng trường Popolo hình "Cây đinh ba" và Quảng trường Spagna), các tòa nhà dân dụng và tôn giáo với trang trí bằng tranh, khảm và điêu khắc xa hoa (như Điện Capitoline, Cung điện Farnese và Quirinale, Đài tưởng niệm Ara Pacis, Nhà thờ Saint John Lateran, Nhà thờ Saint Mary Major và Nhà thờ Saint Paul’s nằm bên ngoài bức tường thành), tất cả được tạo ra bởi một số nghệ sĩ nổi tiếng nhất mọi thời đại. 

Tiêu chí (ii): Qua nhiều thế kỷ, các tác phẩm nghệ thuật tại Rome đã có ảnh hưởng quyết định đến phát triển quy hoạch đô thị, kiến ​​trúc, công nghệ và nghệ thuật trên toàn thế giới. Những thành tựu của Di sản trong lĩnh vực kiến ​​trúc, hội họa và điêu khắc là một hình mẫu phổ quát không chỉ trong thời Cổ đại, mà còn trong các thời kỳ Phục hưng, Baroque và Tân cổ điển. Các tòa nhà cổ điển và nhà thờ, cung điện, quảng trường cùng với các bức tranh và tác phẩm điêu khắc phong phú đã làm Rome trở thành một trong những địa điểm thu hút nhiều người đến chiêm nghiệm. Cũng chính tại Rome, nghệ thuật Baroque đã ra đời, sau đó lan rộng khắp châu Âu và các lục địa khác. 

Tiêu chí (iii): Giá trị của các địa điểm khảo cổ của Rome, trung tâm của nền văn minh mang tên thành phố, được công nhận trên toàn thế giới. Rome đã bảo tồn được một số lượng đặc biệt lớn các di tích cổ xưa, luôn được nhìn thấy và trong tình trạng bảo quản tuyệt vời. Các di tích này là bằng chứng độc đáo cho các thời kỳ phát triển và phong cách nghệ thuật, kiến ​​trúc, thiết kế đô thị khác nhau, đặc trưng cho hơn một ngàn năm lịch sử. 

Tiêu chí (iv): Trung tâm lịch sử của Rome cũng như các tòa nhà của nó là minh chứng cho một chuỗi ba thiên niên kỷ lịch sử không bị gián đoạn. Đặc điểm cụ thể của khu vực này là sự phân tầng ngôn ngữ kiến ​​trúc, nhiều loại hình công trình và những giải pháp quy hoạch đô thị ngay từ ban đầu, được tích hợp hài hòa trong hình thái phức tạp của thành phố. Đáng kể đến là các di tích dân sự quan trọng như công trình diễn đàn, nhà tắm, tường thành và dinh thự; các tòa nhà tôn giáo, từ các vương cung thánh đường Cơ đốc giáo thời kỳ đầu như Saint Mary Major Major, St John Lateran và St Paul's Outside the Walls đến các nhà thờ Baroque; hệ thống nước (câp, thoát nước, đài phun nước thời Phục hưng và Baroque, và những bức tường chắn lũ thế kỷ 19 dọc theo sông Tiber). Sự đa dạng về phong cách và phức tạp này đã kết hợp lại để tạo thành một diện mạo độc đáo và tiếp tục phát triển theo thời gian. 

Tiêu chí (vi): Trong hơn hai nghìn năm, Rome vừa là thủ đô thế tục vừa là thủ đô tôn giáo. Là trung tâm của Đế chế La Mã, nơi mở rộng quyền lực của mình trên khắp thế giới được biết đến thời bấy giờ, thành phố là trung tâm của một nền văn minh rộng lớn được thể hiện rõ nhất trong luật pháp, ngôn ngữ, văn học và hiện vẫn là nền tảng của văn hóa phương Tây. Rome cũng liên kết trực tiếp với lịch sử của đức tin Cơ đốc kể từ khi khởi nguồn. 
Thành phố Vĩnh Cửu (Eternal City) này đã tồn tại trong nhiều thế kỷ, cho đến ngày nay vẫn là biểu tượng và là một trong những điểm đến đáng kính nhất của các cuộc hành hương, bởi đây là nơi đặt Lăng mộ của các vị Tông đồ (Apostles, đồ đệ của Chúa Giê-su), các vị Thánh, các vị Tử vì đạo và sự hiện diện của Giáo hoàng. 

Bản đồ vị trí Khu vực Di sản Trung tâm lịch sử Rome, các công trình bên ngoài Vatican và Vương cung thánh đường San Paolo, thành phố  Rome, Ý

Di sản phân thành: Trung tâm lịch sử thành phố Rome và các công trình bên ngoài Tòa thánh Vatican; Vương cung Thánh đường San Paolo Fuori le Mura.  

Trung tâm lịch sử Thành phố Rome (P1)

Các công trình bên ngoài Tòa thánh Vatican

Di sản Thế giới thuộc Tòa thánh Vatican (World Heritage property in Holy See) là các địa điểm nằm ngoài ranh giới của Thành quốc Vatican tại thành phố Roma với tổng diện tích 38,9ha, bao gồm 14 di tích chính: 

Khu phức hợp San Giovanni tại Latero
Khu phức hợp San Giovanni tại Latero (Complesso di San Giovanni in Latero/Basilica, Palazzo Apostolico Lateranense, edifici an nessi -  Ký hiệu 091- 002a) nằm tại phía đông Trung tâm lịch sử thành phố Rome; diện tích Di sản 7,59ha.
Khu phức hợp bao gồm Vương cung thánh đường tại Lateran và các công trình xung quanh như Dinh thự của Giáo hoàng tại Lateran (Palazzo Pontificio del Laterano), Dinh thự Canonici (Palazzo dei Canonici), Đại Chủng viện Giáo hoàng La Mã (Pontificio Seminario Romano Maggiore) và Đại học Giáo hoàng Lateran (Pontificia Università Lateranense). 


Mặt bằng tổng thể Khu phức hợp San Giovanni tại Latero, Roma, Ý

- Vương cung thánh đường Saint John Lateran (Basilica di San Giovanni in Laterano) là Vương cung thánh đường đầu tiên trong số bốn Vương cung thánh đường chính của Vatican; là Vương cung thánh đường quan trọng và lâu đời nhất ở phương Tây. 
Công trình tọa lạc tại trung tâm của Khu phức hợp, trên đồi Celio (Caelian Hills). Đây là địa điểm đặt trụ sở của Tòa thánh Vatican; nơi diễn ra nhiều sự kiện quan trọng trong lịch sử Giáo hội Công giáo.
Công trình được xây dựng vào thế kỷ 4 – Vương cung thánh đường lần 1; có bố cục theo hướng chếch đông – tây. Sảnh chính công trình vào từ phía đông, được trùng tu vào cuối thế kỷ 8.
Vào thế kỷ 10, công trình được xây dựng lại, được gọi là Vương cung thánh đường lần 2. 
Năm 1308, Vương cung Thánh đường lần 2 bị phá hủy hoàn toàn do hỏa hoạn.
Vương cung Thánh đường được xây dựng lại lần 3, tiếp tục duy trì hình thức cổ xưa với 5 nhịp, ngăn cách bởi các hàng cột; phía trước là một sảnh lớn với các hàng cột theo phong cách Cơ đốc giáo thời kỳ đầu. Các mái vòm bên trong với các bức bích họa trang trí cũng theo như cách thức thời kỳ đầu. Năm 1349, tòa nhà bị hư hại do động đất và bị hỏa hoạn vào năm 1361, được phục hồi vào năm 1370. Những năm sau đó, công trình được cải tạo, nâng cấp nhiều lần.
Thời kỳ Baroque (từ đầu thế kỷ 17 - những năm 1740), Vương cung Thánh đường được xây dựng lại lần thứ 4.
Giáo hoàng Innocent X (trị vì năm 1644- 1655) giao công việc này cho Francesco Borromini (kiến trúc sư Ý, gốc Thụy Sĩ, năm 1599 – 1667). Dự án thực hiện trong một thời gian dài.
Trong Vương cung thánh đường xây dựng lại chỉ còn lại sàn nhà, đài hoa và bức khảm tại các apse (hốc vòm tường được phủ bằng vòm bán cầu) của thời Trung cổ.
Francesco Borromini, mặc dù bị ràng buộc bởi các cấu trúc có từ trước, đã tạo ra ở đây một trong những kiệt tác cao nhất của mình với đặc điểm: Tổ chức các không gian kiến trúc với bề mặt vữa trắng cho phép ánh sáng khuếch tán rộng khắp, được đánh giá là các nguồn sáng trí tuệ; Không gian trung tâm của chính điện được bao bọc bởi một trật tự lớn của các cột trụ; Các cửa sổ lớn với khung hình bầu dục được trang trí bằng các họa tiết thực vật…
Mặt tiền và nội thất của công trình tiếp tục được bổ sung vào những năm sau này bởi các nhà điêu khắc và họa sĩ nổi tiếng nhất ở thời kỳ đó (cuối thời kỳ Baroque Rome). Mặt tiền chính hiện nay được hình thành vào năm 1732 theo dự án của Alessandro Galilei (kiến trúc sư, nhà toán học người Ý, năm 1691- 1737).
Cho đến thế kỷ 19, tất cả các Giáo hoàng đều được đăng quang ở Vương cung thánh đường Saint John Lateran. 


Phối cảnh tổng thể Vương cung thánh đường Saint John Lateran, Rome, Ý


Mặt trước Vương cung thánh đường Saint John Lateran, Rome, Ý


Nội thất Vương cung thánh đường Saint John Lateran, Rome, Ý

- Dinh thự của Giáo hoàng tại Lateran (Palazzo Pontificio del Laterano) nằm tại phía bắc của Vương cung thánh đường Saint John Lateran, là một tổ hợp công trình 3 tầng bao quanh một sân trong hình vuông. Dinh thự được xây dựng vào cuối thế kỷ 16 bởi Giáo hoàng Sixtus V (trị vì năm 1585- 1590), sử dụng làm nhà nghỉ mùa hè.
Tòa nhà hiện tại, nhỏ hơn nhiều so với tòa nhà trước đó, được thiết kế bởi Domenico Fontana (kiến trúc sư người Ý, năm 1543 – 1607) theo phong cách Phục hưng (Renaissance). Dinh thự ngày nay là nơi đặt đại diện của Vatican tại Rome. Bên trong còn có một phần của Bảo tàng Lịch sử Vatican.
Phía tây bắc của công trình là một cột đá biểu tượng (obelisk) bằng đá granit đỏ cao hơn 30m, có lẽ là lớn nhất trên thế giới. Đài tưởng niệm được xây dựng vào thế kỷ 15 TCN tại đền thờ Ammon, Thebes (Karnak), Ai Cập. Tháp được Hoàng đế La Mã Constantius II (trị vì năm 337 – 361) mang đến Rome vào năm 357. Tháp bị vỡ thành 3 mảnh vào năm 1587 và được dựng lên vào năm 1588 bởi Domenico Fontana (kiến trúc sư người Ý, năm 1543- 1607), theo lệnh của Giáo hoàng Sixtus V.


Phối cảnh tổng thể Dinh thự của Giáo hoàng tại Lateran, Roma, Ý

- Đại học Giáo hoàng Lateran (Pontificia Università Lateranense) nằm tại phía tây của Vương cung thánh đường Saint John Lateran. Công trình cao 3- 4 tầng, dạng chữ U, hướng vào sân trong.  


Phối cảnh tổng thể Đại học Giáo hoàng Lateran, Roma, Ý

Khu phức hợp Scala Santa
Khu phức hợp Scala Santa (Complesso della Scala Santa - Ký hiệu 091- 002b) nằm kề liền tại phía đông bắc Vương cung Thánh đường San Giovanni và Dinh thự Lateranense (Palazzo Lateranense); diện tích Di sản 1,01ha.
Đây là một trong những thánh địa nổi tiếng và lừng lẫy nhất trong thế giới Công giáo. 
Khu phức hợp Scala Santa có Thánh tích Cầu thang với 28 bậc dẫn đến Nhà thờ Saint Lawrence (Lawrence là  tên Tổng giám mục Rome, năm 225 - 258), Nhà nguyện (Sancta Sanctorum) của các Giáo hoàng thời kỳ đầu.
Theo truyền thuyết Kitô giáo cổ xưa, Nữ hoàng St. Helena (năm 246/248- 330), mẹ của Hoàng đế La Mã Constantine I (Constantine the Great, cai trị năm 306- 337), vào năm 326, đã đưa cầu thang này từ Jerusalem đến Rome. Đây là nơi Chúa Giêsu đã đi qua vào ngày Ngài bị tuyên án tử hình. Bậc thang chỉ được phép leo lên bằng đầu gối để tôn kính Khổ nạn của Chúa Giêsu. Kể từ đầu những năm 1700, Bậc thang Thánh (Holy Stairs) được bọc trong gỗ để bảo vệ.
Ngoài ra, tại đây còn lưu giữ hài cốt của các Tông đồ; những biểu tượng và di tích liên quan đến lịch sử Công giáo như đồ vật bằng vàng, bạc, ngà voi, gỗ quý, kim sa, vải, đồ thêu, giấy da, đồ tráng men…vô giá.  
Công trình được trùng tu vào năm 2007 và 2018.

Phối cảnh tổng thể Khu phức hợp Scala Santa, Roma, Ý


Thánh tích Cầu thang dẫn đến Nhà thờ Saint Lawrence, Khu phức hợp Scala Santa, Roma, Ý

Quần thể Nhà thờ Santa Maria Maggiore
Quần thể Nhà thờ Santa Maria Maggiore (Complesso di Santa Maria Maggiore/ Basilica, edifici annessi - Ký hiệu 091- 003) nằm tại phía đông bắc Trung tâm lịch sử thành phố Rome; diện tích Di sản 1,04ha.
Hai đầu của Quần thể là hai quảng trường với cột biểu tượng và vòi phun nước.
Tòa nhà sớm nhất trên địa điểm này là Vương cung thánh đường Liberia hay Santa Maria Liberiana, được xây dựng dưới thời Giáo hoàng Celestine I (trị vì năm 422–432), vào năm 432.
Nhà thờ được cải tạo nhiều lần và bị hư hại trong trận động đất năm 1348, song vẫn giữa được cốt lõi của cấu trúc ban đầu.
Quần thể hiện nay do Ferdinando Fuga (kiến trúc sư người Ý, năm 1699 – 1782) thiết kế, theo phong cách Romanesque và Baroque, hoàn thành vào năm 1743.
Quần thể là một trong những nhà thờ Công giáo lớn nhất tại Rome, Ý, gồm nhiều khối nhà:
Hai khối nhà nguyện Cappella Paolina  và Cappella Sistine di Santa Maria Maggiore đặt tại hai bên, đầu phía tây bắc của Quần thể.
Khối chính điện chạy theo hướng tây bắc – đông nam, dài 92m, rộng 30m. Sảnh của Chính điện vào từ quảng trường phía đông nam. Sảnh cao 2 tầng, mỗi tầng tương đương 2 tầng nhà của các công trình phụ trợ. Tầng 1 có 5 cửa ra vào với các cột trang trí hai bên cửa; Tầng 2 có 3 ô cửa ban công.
Kề liền phía bắc của sảnh chính là Tháp chuông kiểu Romanesque, cao 75m; là một trong những tháp chuông cao nhất tại Rome. Tháp chuông được xây dựng năm 1375- 1376; bên trong có 5 quả chuông. Trong đó, 2 quả đúc vào thế kỷ 13 và 3 quả còn lại đúc vào thế kỷ 16-19. Vào đầu thế kỷ 19, tháp được trang bị thêm đồng hồ.
Các công trình phụ hai bên Chính điện có chiều cao 4 tầng và 1 tầng áp mái.
Những bức tranh ghép tại Nhà thờ Santa Maria Maggiore là một trong những hình ảnh đại diện lâu đời nhất về Đức Trinh Nữ Maria trong thời Cổ đại Cơ đốc giáo. Những bức tranh ghép này đã cung cấp cho các nhà sử học cái nhìn sâu sắc về các phong cách nghệ thuật, tôn giáo và xã hội trong thời gian này.
Bên trong nội thất có các vòm (apse), được trang trí bằng các bức tranh khảm tráng lệ các sự tích trong Kinh thánh.
Dưới bàn thờ cao của Vương cung thánh đường là các Thánh tích và lăng mộ của một số vị Thánh.  

Phối cảnh tổng thể Quần thể Nhà thờ Santa Maria Maggiore, Roma, Ý


Phối cảnh mặt trước Nhà thờ Santa Maria Maggiore, Roma, Ý


Nội thất Chính điện, Nhà thờ Santa Maria Maggiore, Roma, Ý 


Nội thất các vòm (apse) với các bức tranh khảm, Nhà thờ Santa Maria Maggiore, Roma, Ý 

Dinh thự San Calisto tại Trastevere
Dinh thự San Calisto tại Trastevere (Plazzo di San Calisto, in Trastevere - Ký hiệu 091- 004a)
nằm tại phía tây nam Trung tâm lịch sử thành phố Rome; diện tích Di sản 2,14ha.
Công trình có mặt bắc hướng ra quảng trường với vòi phun nước Santa Maria (Fontana di Santa Maria in Trastevere).
Tổ hợp công trình là các khối nhà cao 3 tầng và 1 tầng áp mái, bao quanh một sân trong mở về phía bắc.
Tòa nhà lấy theo tên của Nhà thờ San Calisto (Chiesa di San Calisto) kề liền.
Dinh thự ban đầu là nơi ở của các Hồng y có tước hiệu Santa Maria ở Trastevere và được sửa sang lại vào thế kỷ 16 bởi Hồng y Giovanni Gerolamo Morone. 
Ngày nay, Dinh thự là văn phòng cơ quan ngoại giao của Thành quốc Vatican, các tổ chức Công giáo và là nơi ở của các giám mục. 


Mặt bằng tổng thể Dinh thự San Calisto tại Trastevere, Roma, Ý


Phối cảnh tổng thể Dinh thự San Calisto tại Trastevere, Roma, Ý


Mặt trước Dinh thự San Calisto tại Trastevere, Roma, Ý

Tòa nhà tại Via S.Egidio
Tòa nhà tại Via S.Egidio (Edifici su Via S.Egidio - Ký hiệu 091- 004b) nằm tại phía tây nam Trung tâm lịch sử thành phố Rome; diện tích Di sản 0,07ha.
Công trình kề liền Dinh thự San Calisto, . 

Dinh thự Cancelleria
Dinh thự Cancelleria (Plazzo della Cancelleria - Ký hiệu 091- 005) nằm tại phía tây Trung tâm lịch sử thành phố Rome; diện tích Di sản 0,54ha.
Công trình là nơi đặt Tòa án của Thành quốc Vatican.
Dinh thự hoàn thành vào năm 1513, được xây dựng cho Hồng y Raffaele Riario (người Ý, 1461- 1521). Vào năm 1517, đây trở thành nơi làm việc của chính phủ (Dinh thủ tướng) Vatican.
Dinh thự nằm trong một tổ hợp công trình bao quanh một sân trong.
Mặt tiền dài cao 3 tầng của tòa nhà là sự kết hợp với mặt tiền của Vương cung thánh đường San Lorenzo ở Damaso (Basilica di San Lorenzo in Damaso), tạo thành 2 sảnh ra vào. Sảnh của Dinh thự Cancelleria lớn hơn và có một ban công phía trên.
Dinh thự Cancelleria là công trình đầu tiên tại Rome được xây dựng từ đầu theo phong cách Phục hưng và được đánh giá là một trong những dinh thự đẹp nhất trong thành phố. Vật liệu xây dựng công trình được cho là tận dụng các vật liệu của tàn tích cổ. Sân trong của công trình hình chữ nhật, hai tầng dưới có hành lang với hàng cột.  


Phối cảnh tổng thể Dinh thự Cancelleria, Roma, Ý


Phối cảnh mặt trước Dinh thự Cancelleria (với sảnh vào lớn bên trái ảnh), Roma, Ý; 


Sân trong Dinh thự Cancelleria, Roma, Ý

Dinh thự Propaganda Fide tại Piazza di Spagna
Dinh thự Propaganda Fide tại Piazza di Spagna (Plazzo di Propaganda Fide, in Piazza di Spagna - Ký hiệu 091- 006); diện tích Di sản 0,48ha.
Công trình nằm tại phía bắc Trung tâm lịch sử thành phố Rome, phía nam của quảng trường Piazza di Spagna và phía bắc của Nhà thờ Sant'Andrea delle Fratte.
Dinh thự là một tổ hợp các khối nhà nhà bao quanh các sân trong, trên một khu đất tam giác.
Dinh thự được thiết kế bởi Gian Lorenzo Bernini (nhà điêu khắc, kiến trúc sư người Ý, 1598 – 1680, được cho là người tạo lập phong cách điêu khắc Baroque) và sau đó là Francesco Borromini (kiến trúc sư người Ý, gốc Thụy Sĩ, 1599 -1667). Công trình được hoàn thành vào năm 1667.
Kể từ năm 1626, đây là trụ sở của Bộ Truyền giáo Phúc âm cho các Dân tộc (Congregation for the Evangelization of Peoples) của Thành quốc Vatican.
Công trình cao 3- 4 tầng. Phần mặt tiền của công trình do Francesco Borromini thiết kế, được xem là một trong những ví dụ nổi tiếng nhất của kiến trúc Baroque Ý. 


Phối cảnh tổng thể Dinh thự Propaganda Fide tại Piazza di Spagna, Roma, Ý


Một đoạn mặt tiền với các đường cong lõm và lồi do Francesco Borromini thiết kế, Dinh thự Propaganda Fide tại Piazza di Spagna, Roma, Ý

Dinh thự Maffei
Dinh thự Maffei (Plazzo Maffei/ Plazzo della Pigna - Ký hiệu 091- 007) nằm tại phía tây Trung tâm lịch sử thành phố Rome; diện tích Di sản 0,31ha.
Công trình bố trí kề liền Nhà thờ Thánh tích Thánh Phanxicô (Santissime Stimmate di San Francesco), được thiết kế vào năm 1580 bởi Giacomo Della Porta (kiến trúc sư, nhà điêu khắc người Ý, 1532- 1602), thay mặt cho Hồng y Marcantonio Maffei (1521 – 1583).
Sau khi Đức Hồng y Maffei qua đời và tòa nhà chưa hoàn thành, bắt đầu một loạt thay đổi dài về quyền sở hữu và sử dụng khác nhau. Vào năm 1746 tòa nhà đã được tân trạng lại bởi Ferdinando Fuga (kiến trúc sư người Ý, 1699 – 1782) với hình dáng theo phong cách Baroque như hiện nay.
Dinh thự là một tổ hợp công trình cao 3 tầng bao quanh một sân trong hình chữ nhật.

 
Phối cảnh tổng thể Dinh thự Maffei, Roma, Ý


Mặt đứng phía sân trong Dinh thự Maffei, Roma, Ý

Dinh thự Convenvertendi
Dinh thự Convenvertendi (Plazzo dei Convenvertendi - Ký hiệu 091- 008) nằm tại phía tây Trung tâm lịch sử thành phố Roma; diện tích Di sản 0,53ha.
Công trình bố trí tại phía bắc trục đường Via della Conciliazione (dài 500m, nối Quảng trường Saint Peter với Pháo đài Castel Sant'Angelo/ Tomb of Hadrian trên bờ Tây của sông Tiber); bên ngoài Trung tâm lịch sử thành phố Rome.
Công trình được hoàn thành vào năm 1517 – 1520.
Dinh thự chuyển qua nhiều chủ sở hữu và được trùng tu nhiều lần.
Năm 1917, Giáo hoàng Benedict đã giao tòa nhà cho Bộ Giáo hội Phương Đông mới thành lập. 
Trong quá trình xây dựng trục đường Via della Conciliazione (1936- 1950), công trình bị phá bỏ và được xây dựng lại.
Tòa nhà ban đầu chỉ được biết đến qua các bản khắc và bản vẽ của những người đương thời.
Tòa nhà hiện tại cao 3 tầng với sân trong. Tầng trệt có các ô cửa sổ hình vuông; tầng 1 có cửa sổ hình vòm, tầng 2 có các ô cửa sổ hình chữ nhật.
Mặt đứng phía trục đường Via della Conciliazione có một lối vào với phần trang trí rộng 3 ô cửa và cao 2 tầng. Phía trên sảnh ra vào có một ban công, được người La Mã coi là trang nhã nhất trong thành phố.
Tại tầng trệt có một bộ sưu tập gồm 120 bức tranh tôn giáo của Nga, phần lớn thuộc họa sĩ Nga Leonida Brailowsky (1872-1937). Một số bức bích họa từ tòa nhà cũ đã được phục hồi trong tòa nhà mới.  


Phối cảnh tổng thể mặt tiền Dinh thự Convenvertendi, Roma, Ý

Dinh thự Propilei Bắc
Dinh thự Propilei Bắc (Plazzo delti dei Propilei Nord- Ký hiệu 091- 009a) nằm tại phía tây Trung tâm lịch sử thành phố Roma; diện tích Di sản 0,52ha.
Công trình bố trí tại phía bắc trục đường Via della Conciliazione (dài 500m, nối Quảng trường Saint Peter với Pháo đài Castel Sant'Angelo/ Tomb of Hadrian trên bờ Tây của sông Tiber); bên ngoài Trung tâm lịch sử thành phố Rome.
Tổ hợp công trình bao gồm các tòa nhà cao 3 tầng với 1 tầng áp mái, bố cục theo chu vi ô đất, bao quanh 4 sân trong.

Dinh thự Propilei Nam
Dinh thự Propilei Nam (Plazzo delti dei Propilei Sud- Ký hiệu 091- 009b) nằm tại phía tây Trung tâm lịch sử thành phố Roma; diện tích Di sản 0,36ha.
Công trình bố trí tại phía nam trục đường Via della Conciliazione (dài 500m, nối Quảng trường Saint Peter với Pháo đài Castel Sant'Angelo/ Tomb of Hadrian trên bờ Tây của sông Tiber); bên ngoài Trung tâm lịch sử thành phố Rome.
Tổ hợp công trình bao gồm các tòa nhà 3 tầng với 1 tầng áp mái, bố cục theo chu vi ô đất, bao quanh 4 sân trong. Trong đó một sân trong có một nhà thờ nhỏ có từ thế kỷ 12 mang tên San Lorenzo in Piscibus. 


Tổng mặt bằng Dinh thự Propilei Bắc và Dinh thự Propilei Nam của trục đường Via della Conciliazione, Roma, Ý


Phối cảnh tổng thể Dinh thự Propilei Bắc và Dinh thự Propilei Nam của trục đường Via della Conciliazione, Roma, Ý

Dinh thự và Nhà hát Pio
Dinh thự và Nhà hát Pio (Plazzo Pio/ Auditorio Pio - Ký hiệu 091- 0010) nằm tại phía tây, bên ngoài Trung tâm lịch sử thành phố Rome; diện tích Di sản 0,65ha.
Tổ hợp công trình nằm đối diện với Lăng mộ Hadrian (Castel Sant'Angelo), gồm Khối dinh thự (Palazzo San Pio X/Plazzi Pio) là nơi đặt văn phòng, đại sứ quán của Thành quốc Vatican và Khối hội trường, nhà hát (Auditorium della Concilazione). 


Phối cảnh Dinh thự và Nhà hát Pio (nằm ngay sau mặt tiền), Roma, Ý 

Khu vực đồi Gianicolo
Khu vực đồi Gianicolo (Immobili sul Gianicolo Pio - Ký hiệu 091- 0011)  nằm tại phía tây bên ngoài Trung tâm lịch sử thành phố Rome, nhìn ra bờ phải sông Tiber; diện tích Di sản 17,97ha.
Đây là một ngọn đồi với cao độ khoảng 88m, nằm tại phía nam của Quảng trường St. Peter (Piazza San Pietro). Tên của ngọn đồi Gianicolo/Janiculum bắt nguồn từ vị vị thần Janus.
Vào năm 477 TCN, trên đỉnh đồi một pháo đài, nằm trong vòng của bức tường phòng thủ Aurelian (Mura Aureliane), được xây dựng vào năm 270 -275 để bảo vệ Roma.
Khu vực Di sản trải dài từ bắc xuống nam.
Quá trình đô thị hóa của Khu vực đồi Janiculum kéo dài cho đến cuối thế kỷ 19 với các biệt thự, nhà thờ, tu viện quảng trường, đài tưởng niệm và công viên lớn.  


Mặt bằng Khu vực đồi Gianicolo, Roma, Ý

Dinh thự Santo Uffizio
Dinh thự Santo Uffizio (Plazzi del Santo Uffizio/Palace of the Holy Office - Ký hiệu 091- 0012) nằm tại phía tây, bên ngoài Trung tâm lịch sử thành phố Rome; diện tích Di sản 0,4ha.
Công trình đặt tại phía tây nam của Quảng trường St. Peter (Piazza San Pietro).
Đây là nơi làm việc của Bộ Giáo lý Đức tin và các văn phòng khác của Thành quốc Vatican.
Dinh thự được xây dựng lần đầu tiên vào năm 1514 cho Đức Hồng Y Lorenzo Pucci (năm 1458 – 1531) và lấy tên là Palazzo Pucci. 
Mặt tiền của Dinh thự được xây dựng lại giữa năm 1524 - 1525 bởi các kiến trúc sư Giuliano Leni, Pietro Roselli và Michelangelo Buonarroti; được hoàn thiện vào năm 1532.
Từ năm 1566 – 1869, công trình được sử dụng như một Toà án Dị giáo và là một nhà tù.
Năm 1921 – 1925, công trình được cải tạo lại sử dụng cho mục đích văn phòng.
Dinh thự có mặt bằng hình chữ nhật với các khối nhà cao 3 tầng bao quanh một sân trong.  


Phối cảnh tổng thể Dinh thự Santo Uffizio, Roma, Ý


Mặt tiền Dinh thự Santo Uffizio, Roma, Ý

Vương cung Thánh đường San Paolo 

Vương cung Thánh đường San Paolo nằm bên ngoài tường thành (San Paolo Fuori le Mura/ Saint Paul's Outside the Walls - Ký hiệu 091- 0013); diện tích Di sản 5,33ha.
Công trình San Paolo Fuori le Mura nằm tại Quảng trường San Paolo (Piazzale San Paolo) phía nam, bên ngoài Trung tâm lịch sử thành phố Rome; về mặt quản lý hành chính thuộc Thành quốc Vatican.
Công trình là một trong 4 Vương cung Thánh đường tại Rome, cùng với Vương cung thánh đường Saint John ở Lateran, Saint Peter's và Saint Mary Major.
Vương cung Thánh đường đầu tiên được thành lập bởi Hoàng đế La Mã Constantine I (trị vì năm 306- 337), được thánh hiến vào năm 324.
Năm 386, Hoàng đế Theodosius I (trị vì năm 379- 395) đã cho xây dựng một Vương cung Thánh đường to đẹp hơn, được thánh hiến vào năm 402.
Sau đó công trình tiếp tục được xây dựng bổ sung và hoàn thiện nội thất.
Năm 1823, công trình bị hoả hoạn phá huỷ hầu như hoàn toàn.
Năm 1825, Giáo hoàng Leo XII (trị vì năm 1823- 1829) đã cho tái thiết lại công trình. Việc tái thiết được giao cho kiến trúc sư Pasquale Belli (người Roma, năm 1752- 1833), Luigi Poletti (người Ý, năm 1792- 1869). Nhiều tàn tích của công trình sau hoả hoạn đã được sử dụng lại. Công trình được thánh hiến vào năm 1840 và tiếp tục được bổ sung vào những năm sau này.
Vương cung Thánh đường San Paolo hiện tại gồm 3 khối chính:
- Khối phía tây, mặt trước Vương cung Thánh đường, bao gồm một dãy hành lang hình chữ U bao quanh một sân trong (Quadriportico), mỗi cạnh dài 70m, được xây dựng gần đây (1890- 1928).
- Khối phía nam Vương cung Thánh đường, bao gồm các dãy nhà của Tu viện (Cloister, dei Vassalletto) với một sân trong Chiostro, nơi lưu giữ các tàn tích của Vương cung Thánh đường cổ đại và phát hiện khảo cổ của các địa điểm gần đó.
- Khối Chính điện Vương cung Thánh đường, như một khối chữ nhật, dài 150, rộng 80m, chiều rộng nhịp giữa (nave) 30m, cao 73m (tháp chuông). Đây là khối công trình được phục dựng lại từ Vương cung Thánh đường thế kỷ thứ 4. Chính điện có hai sảnh chính tại phía tây, qua sân trong Quadriportico và tại phía bắc qua sảnh Pronao. Các sảnh như một hàng hiên với các hàng cột.
Công trình có một tháp chuông tại phía đông, phía sau Abside (hình bán nguyệt phía sau Chính điện) xây dựng vào năm 1860. Công trình có 5 tầng bậc, mái vòm; theo phong cách Tân cổ điển. 
Không gian lễ đường gồm 5 nhịp, phân chia bởi các hàng cột. Nhịp chính giữa rộng và cao hơn so với 2 nhịp mỗi bên. Nội thất được trang trí các bức tranh khảm, tượng miêu tả các chủ đề liên quan đến các vị Thánh và các bức chân dung của Giáo hoàng bằng phù điêu. Một số chi tiết cột được khảm bằng vàng và thuỷ tinh màu.
Phía sau Gian thờ là các không gian nhà nguyện, bên trong lưu giữ các di vật và bức tranh từ thế kỷ 13. Chính điện cũng là nơi đặt lăng mộ của một số vị Thánh.  


Phối cảnh tổng thể Vương cung Thánh đường San Paolo, Rome, Ý. 


Sơ đồ mặt bằng Vương cung Thánh đường San Paolo, Rome, Ý


Sân trong với những cây cọ và một bức tượng Thánh Paul trước hiên và bức tranh tường tại đầu hồi Khối Chính điện, Vương cung Thánh đường San Paolo, Rome, Ý. 




Nội thất Chính điện, Vương cung thánh đường Saint Paul, Rome, Ý

Ngay từ khi thành lập, Di sản Trung tâm lịch sử Rome, các công trình bên ngoài Vatican và Vương cung thánh đường San Paolo tại Roma, vùng Lazio, Ý; Thành quốc Vatican đã liên tục gắn liền với lịch sử nhân loại. Là thủ đô của một đế chế thống trị thế giới Địa Trung Hải trong nhiều thế kỷ, Rome sau đó trở thành thủ đô tinh thần của thế giới Cơ đốc giáo.

Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
https://whc.unesco.org/en/list/91/
https://en.wikipedia.org/wiki/Italy
https://en.wikipedia.org/wiki/Rome
https://en.wikipedia.org/wiki/Historic_district_of_Rome
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_ancient_monuments_in_Rome
https://it.wikipedia.org/wiki/Basilica_di_San_Giovanni_in_Laterano
https://en.wikipedia.org/wiki/Archbasilica_of_Saint_John_Lateran
https://it.wikipedia.org/wiki/Palazzo_del_Laterano
https://en.wikipedia.org/wiki/Scala_Sancta
https://en.wikipedia.org/wiki/Santa_Maria_Maggiore
https://it.wikipedia.org/wiki/Basilica_di_Santa_Maria_Maggiore
https://it.wikipedia.org/wiki/Palazzo_di_San_Callisto 
https://it.wikipedia.org/wiki/Palazzo_della_Cancelleria
https://en.wikipedia.org/wiki/Palazzo_di_Propaganda_Fide
https://it.wikipedia.org/wiki/Palazzo_Maffei_Marescotti
https://it.wikipedia.org/wiki/Palazzo_dei_Convertendi
https://it.wikipedia.org/wiki/Auditorium_Conciliazione
https://pt.wikipedia.org/wiki/Palazzo_San_Pio_X
https://it.wikipedia.org/wiki/Gianicolo
https://it.wikipedia.org/wiki/Palazzo_del_Sant%27Uffizio
https://www.monnoroma.it/basilicasanpaolofuorilemura.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Basilica_of_Saint_Paul_Outside_the_Walls

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương     

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu

Danh sách và bài viết  về Di sản thế giới tại châu Mỹ   

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi