Thông tin chung:
Công trình: Khu Khảo cổ Nghệ thuật đá thời Tiền sử ở Thung lũng Côa và Siega Verde (Prehistoric Rock Art Sites in the Côa Valley and Siega Verde)
Địa điểm: Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha (N40 41 51 W6 39 40)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô:
Năm hình thành:
Giá trị: Di sản thế giới (năm 1998; sửa đổi nhỏ ranh giới vào năm 2010, hạng mục i, iii)
Trong khảo cổ học, Nghệ thuật trên đá (Rock art) là những dấu vết do con người tạo ra trên các bề mặt tự nhiên, điển hình là các bề mặt đá thẳng đứng.
Nghệ thuật trên đá được tìm thấy ở nhiều khu vực trên thế giới, được hình thành trong suốt lịch sử loài người.
Nghệ thuật trên đá có bốn nhóm chính: Tranh hang động (cave paintings); Tranh khắc đá hoặc rạch các đường rãnh trên bề mặt đá (petroglyphs); Phù điêu, điêu khắc đá (sculpted rock reliefs); Khoét, đào trên mặt đất (geoglyphs).
Tác phẩm Nghệ thuật trên đá lâu đời nhất được biết đến có niên đại từ Thời Tiền sử, ở Châu Âu, Úc, Châu Á và Châu Phi. Các nhà nhân chủng học tin rằng, Nghệ thuật trên đá có thể có ý nghĩa tôn giáo, ma thuật và tiếp tục có tầm quan trọng đối với người dân bản địa ở nhiều nơi trên thế giới, những người coi chúng vừa là vật thể thiêng liêng vừa là thành phần quan trọng trong di sản văn hóa của họ. Các địa điểm khảo cổ gắn với Nghệ thuật trên đá hiện trở thành nguồn du lịch văn hóa quan trọng và được sử dụng trong văn hóa đại chúng vì chất lượng thẩm mỹ của chúng.
Thời Tiền sử phân thành: Thời kỳ Đồ đá cũ (Paleolithic), Thời kỳ Đồ đá giữa (Mesolithic, 20.000 đến 8.000 năm TCN) và Thời kỳ Đồ đá mới (Neolithic, 8.000 – 2.200 năm TCN). Thời kỳ Đồ đá cũ lại phân thành: Sơ kỳ Đá cũ (Lower Paleolithic, khoảng 3,3 triệu năm trước đến 300.000 năm TCN; Trung kỳ Đá cũ (Middle Paleolithic, khoảng 300.000 đến 50.000 năm TCN) và Hậu kỳ Đá cũ (Upper Paleolithic, khoảng 50.000 đến 12.000 năm TCN).
Nghệ thuật Thời kỳ Đồ đá cũ (Paleolithic) đại diện cho hình thức Nghệ thuật thời Tiền sử lâu đời nhất, có mặt ở các châu lục.
Tại châu Âu, Nghệ thuật Thời kỳ Đồ đá cũ bắt đầu từ khoảng 40.000 đến 35.000 năm TCN, bao gồm tranh vẽ trên đá, đồ trang sức, vẽ, chạm khắc, khắc và điêu khắc bằng đất sét, xương, sừng, đá và ngà voi. Việc trang trí cũng được thực hiện trên nhạc cụ, công cụ chức năng như giáo, dùi đục lỗ và đèn.
Điển hình về Nghệ thuật Thời kỳ Đồ đá cũ là những bức tranh vẽ trong hang động, mô tả động vật như: Tuần lộc, ngựa, bò rừng, voi ma mút, tê giác, các loài chim; những loài săn mồi đỉnh cao như sư tử, báo, linh cẩu, gấu…Hình dạng con người được thể hiện tương đối hiếm so với miêu tả động vật.
Vào đầu những năm 1990, các bức chạm khắc trên đá thuộc Nghệ thuật Thời kỳ Đồ đá cũ (Art of the Upper Paleolithic) đã được phát hiện ở thị trấn Vila Nova de Foz Côa, tại Thung lũng sông Côa.
Sông Côa (Côa River) là một nhánh của sông Douro, ở miền trung và bắc Bồ Đào Nha, gần biên giới với Tây Ban Nha. Đây là một trong số ít sông ở Bồ Đào Nha chảy từ nam ra bắc. Sông chảy qua nhiều đô thị tại tỉnh Guarda.
Hai bên hạ lưu nhánh sông Côa, đổ vào sông Douro là Thung lũng sông Côa, nằm ở độ cao khoảng 130m so với mực nước biển, trải dài 17 km. Hai bên sông là những ngọn đồi nhấp nhô.
Bản đồ Bồ Đào Nha và vị trí của Thung lũng Côa
Sơ đồ chiều dài và mặt cắt Thung lũng sông Côa, Bồ Đào Nha
Phối cảnh một đoạn Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Các di tích Nghệ thuật đá thời Tiền sử ở Thung lũng Côa được phát hiện trong quá trình tiến hành xây dựng một con đập mới tại ở Thung lũng sông Côa. Dự án đập nước sau đó bị hủy bỏ. Trước đó, vào thế kỷ 20, việc xây dựng Đập thủy điện Pocinho và hồ chứa liên quan có thể đã nhấn chìm nhiều bức chạm Thời Tiền sử.
Các tác phẩm Nghệ thuật thời Tiền sử ở Thung lũng Côa (Bồ Đào Nha) ít được biết đến trong Thời kỳ Đồ Đá cũ (được cho là chỉ có tại Úc vào thời đó), được phân bổ dọc theo hai trục sông chính là Côa và Douro, một khu vực thuộc các đô thị Vila Nova de Foz Côa, Figueira de Castelo Rodrigo, Pinhel và Mêda.
Nghệ thuật trên đá ở Thung lũng Côa bao gồm 5.000 bức vẽ trên 1200 tảng đá, ở tại 80 địa điểm khác nhau. Các bức chạm khắc các hình ảnh phóng to của thiên nhiên như ngựa, bò rừng, linh dương, hươu và các động vật khác; hình người và tượng trừu tượng, có niên đại từ 22.000 đến 10.000 năm TCN, giai đoạn cuối của Thời kỳ Đồ đá cũ. Một số bức chạm khắc ở một số địa điểm thuộc về Thời kỳ Đồ đồng (Bronze Age) và Thời kỳ Đồ sắt (Idade do Ferro).
Các tác phẩm này được chạm khắc, rạch trên bề mặt đá (petroglyphs) của các phiến đá phiến thẳng đứng làm nền (canvas). Kích thước của chúng thay đổi từ 15 cm đến 180 cm, nhưng hầu hết có chiều dài mở rộng là 40–50 cm, thường tạo thành các tấm và có bố cục với đường nét táo bạo, nhưng thanh mảnh. Các bức tranh được sơn màu đỏ hoặc đen bằng chất liệu thực vật (và đã phai màu).
Một số tác phẩm đã được trưng bày, giới thiệu tại Bảo tàng Nghệ thuật trên đá Côa (Museu e Parque Arqueológico do Côa) tại thị trấn Vila Nova de Foz Côa và được bảo tồn trong Công viên khảo cổ Thung lũng Côa (Côa Valley archaeological park / Parque Arqueológico do Vale do Côa - PAVC).
Bảo tàng Nghệ thuật trên đá Côa, Bồ Đào Nha
Bên trong Bảo Nghệ thuật trên đá Côa, Bồ Đào Nha
Sơ đồ phạm vi Công viên khảo cổ Thung lũng Côa (PAVC), Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Địa điểm Nghệ thuật trên đá ở Siega Verde (Tây Ban Nha) là một địa điểm khảo cổ ngoài trời, ở Serranillo, thị trấn Villar de la Yegua, tỉnh Salamanca, Tây Ban Nha. Di tích nằm trên bờ sông Águeda, cách biên giới Bồ Đào Nha khoảng 15km.
Khu Khảo cổ Nghệ thuật đá thời Tiền sử ở Thung lũng Siega Verde có tổng cộng 94 bức chạm khắc trải dài khoảng 1 km vách đá với khoảng 650 hình vẽ mô tả ngựa, bò rừng, hươu và dê, trong số những loài phổ biến nhất, cũng như bò rừng, tuần lộc và tê giác, những loài vẫn chưa tuyệt chủng vào thời điểm đó.
Kỹ thuật chạm khắc đá thuộc dạng khắc đá hoặc rạch trên bề mặt đá (petroglyphs).
Bản đồ Tây Ban Nha và vị trí của Thung lũng Siega Verde
Các bức vẽ tại Khu Khảo cổ Nghệ thuật đá thời Tiền sử ở Thung lũng Côa và Siega Verde được chạm khắc trong nhiều thiên niên kỷ, đại diện cho quần thể Nghệ thuật Thời kỳ Đồ đá cũ ngoài trời đáng chú ý nhất trên Bán đảo Iberia.
Địa điểm Khu Khảo cổ Nghệ thuật Đá Thời tiền sử ở Thung lũng Côa, (Bồ Đào Nha) và Siega Verde (Tây Ban Nha) được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới với tiêu chí:
Tiêu chí (i): Các bản khắc trên đá ở Foz Côa và Siega Verde, có niên đại từ thời kỳ Đồ đá cũ (Hậu kỳ Đá cũ/ (Upper Paleolithic) đến thời kỳ Đồ đá giữa (Mesolithic/ Epipalaeolithic) trong khoảng thời gian 22.000 – 8.000 năm TCN. Đây là một ví dụ độc đáo đầu tiên về tài năng sáng tạo của con người; về sự khởi đầu của phát triển văn hóa và tạo thành một minh chứng vô song để hiểu Nghệ thuật thời kỳ Đồ đá cũ (Palaeolithic art).
Tiêu chí (iii): Nghệ thuật trên đá của Foz Côa và Siega Verde, khi được xem xét cùng nhau, là bằng chứng đặc biệt soi sáng về đời sống xã hội, kinh tế và tinh thần của tổ tiên loài người xa xưa.
Nghệ thuật đá thời Tiền sử ở Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Công viên khảo cổ Thung lũng Côa (Côa Valley archaeological park / Parque Arqueológico do Vale do Côa - PAVC) nằm dọc theo 17 km hạ lưu của sông Côa với nhiều khối đá granit và đá phiến nhô cao trên đồng cỏ và cánh đồn, tại cao độ 130m so với mực nước biển. Công viên bao gồm 23 địa điểm có chạm khắc hoặc tranh vẽ..., với 10 địa điểm ở bờ trái và 8 địa điểm ở bờ phải. Ngoài ra, 5 địa điểm nằm dọc theo các nhánh khác của sông Douro, trải rộng ở 3 địa điểm khác: Faia, Quinta da Barca và Penacosa, dọc theo cửa sông Ribeira de Piscos, trên diện tích 20.000 ha.
Sơ đồ vị trí các địa điểm khảo cổ tại Công viên khảo cổ Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Trong Công viên khảo cổ Thung lũng Côa có 16 địa điểm thuộc phạm vi Khu vực Di sản:
1) Di tích Broeira
Broeira nằm tại bờ phải sông Côa, phía nam của thị trấn Vila Nova de Foz Côa, tỉnh Guarda, Bồ Đào Nha (N41 3 9.00 W7 6 2.00); diện tích di sản 4,57ha, diện tích vùng đệm 20827,06ha.
Di tích Broeira thuộc Thời kỳ Đồ đá cũ.
Sơ đồ vị trí Di tích Broeira, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
2) Di tích Rego da vide và Canada do Inferno
Di tích Rego da vide và Canada do Inferno nằm tại bờ trái sông Côa, phía nam của thị trấn Vila Nova de Foz Côa, tỉnh Guarda, Bồ Đào Nha (N41 3 1.00 W7 6 6.00); diện tích di sản 10,09ha.
Di tích Rego da vide thuộc Thời kỳ Đồ đá cũ.
Di tích Canada do Inferno thuộc Thời kỳ Đồ đá mới. Di tích tập trung dày đặc các địa điểm chạm khắc đá.
Sơ đồ vị trí Di tích Rego da vide và Canada do Inferno, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Bức chạm khắc hình con bò, Di tích Canada do Inferno, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Bức chạm khắc đầu ngựa, Di tích Canada do Inferno, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Hình vẽ mô tả một bức chạm khắc tại Di tích Canada do Inferno, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
3) Di tích Faia
Di tích Faia nằm cách thị trấn Vila Nova de Foz Côa 15 km về phía đông nam, tại bờ trái sông Côa (N40 56 2.00 W7 5 7.00); diện tích di sản 5,94ha.
Sơ đồ vị trí Di tích Faia, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Phối cảnh khu vực Di tích Faia, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
4) Di tích Faia - Vale Afonsinho
Di tích Faia - Vale Afonsinho nằm tại bờ trái sông Côa, đối diện với di tích Di tích Faia (N40 56 3.53 W7 4 54.75); diện tích di sản 3,03ha.
Tác phẩm nghệ thuật ở hai địa điểm Faia bao gồm khoảng 230 tác phẩm chạm khắc đá từ Thời kỳ Đồ Đá cũ và một số từ Thời kỳ Đồ đồng (năm 3.300 – 1200 TCN).
Sơ đồ vị trí Di tích Faia – Vale Afonsiho, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
5) Di tích Fonte Frieira
Di tích Fonte Frieira nằm tại bờ phải sông Côa, gần với điểm thông ra sông Douro, tại phía nam của thị trấn Vila Nova de Foz Côa (N41 4 3.00 W7 6 4.00); diện tích di sản 1,57ha.
Di tích Fonte Frieira thuộc Thời kỳ Đồ sắt.
Sơ đồ vị trí Di tích Fonte Frieira, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
6) Di tích Meijapão
Di tích Meijapão nằm trên một gò núi, kề liền phía nam của di tích Broeira (N41 3 5.00 W7 6 1.00); diện tích di sản 2,07ha.
Di tích Meijapão thuộc Thời kỳ Đồ sắt.
Sơ đồ vị trí Di tích Meijapão, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
7) Di tích Penascosa
Di tích Penascosa nằm tại bờ phải sông Côa, phía nam Khu vực Di sản (N40 59 8.00 W7 6 1.00); diện tích di sản 22,32ha.
Di tích Penascosa thuộc Thời kỳ Đồ đá mới và Thời kỳ Đồ sắt.
Sơ đồ vị trí Di tích Penascosa, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Bức chạm khắc hình ngựa và dê, Di tích Di tích Penascosa, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Bức chạm khắc hình dê núi, Di tích Penascosa, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Bức chạm khắc hình bò, Di tích Penascosa, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
8) Di tích Quinta da Barca
Di tích Quinta da Barca nằm tại bờ trái sông Côa, đối diện với Di tích Penascosa (N40 59 8.00 W7 6 3.00); diện tích di sản 20,48ha.
Di tích Quinta da Barca thuộc Thời kỳ Đồ đá mới.
Sơ đồ vị trí Di tích Quinta da Barca, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Bức chạm khắc hình con dê 2 đầu, Di tích Quinta da Barca, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
9) Di tích Quinta da Ervamoira
Di tích Quinta da Ervamoira nằm tại bờ trái sông Côa (N41 1 12.00 W7 6 19.00); diện tích di sản 9,53ha.
Sơ đồ vị trí Di tích Quinta da Ervamoira, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Phối cảnh khu vực Di tích Quinta da Ervamoira, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
10) Di tích Quinta do Fariseu
Di tích Quinta do Fariseu nằm tại bờ trái sông Côa (N41 3 56.52 W7 6 21.52); diện tích di sản 10,09ha.
Các bức chạm khắc tại đây thuộc Thời kỳ Đồ đá mới.
Sơ đồ vị trí Di tích Quinta do Fariseu, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Hình vẽ mô tả một bức chạm khắc tại Di tích Quinta do Fariseu, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
11) Di tích Ribeira de Piscos / Quinta dos Poios
Di tích Ribeira de Piscos / Quinta dos Poios nằm tại bờ trái sông Côa và dọc theo nhánh suối đổ vào sông (N41 1 5.00 W7 7 1.00); diện tích di sản 12,4ha.
Di tích Ribeira de Piscos / Quinta dos Poios thuộc Thời kỳ Đồ đá mới.
Sơ đồ vị trí Di tích Ribeira de Piscos Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Hình vẽ mô tả một bức chạm khắc tại Di tích Ribeira de Piscos, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
12) Di tích Ribeirinha
Di tích Ribeirinha nằm trên thung lũng, tại đông bắc của di tích Penascosa, phía nam Khu vực Di sản (N40 59 3.00 W7 4 6.00); diện tích 6,11ha.
Di tích Ribeirinha thuộc Thời kỳ Đồ đá mới.
Sơ đồ vị trí Di tích Ribeirinha, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
13) Di tích Salto do Boi
Di tích Salto do Boi nằm tại bờ trái sông Côa, phía nam của Khu vực Di sản (N40 58 47.00 W7 6 1.00); diện tích 5,16ha.
Sơ đồ vị trí Di tích Salto do Boi, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
14) Di tích Vale de Figueira / Teixugo
Di tích Vale de Figueira / Teixugo nằm tại bờ trái sông Côa (N41 2 4.00 W7 7 0.00); diện tích di sản 8,73ha.
Di tích Ribeirinha thuộc Thời kỳ Đồ đá mới.
Sơ đồ vị trí Di tích Vale de Figueira, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
15) Di tích Vale de Moinhos
Di tích Vale de Moinhos nằm thung lũng suối đổ vào bờ trái sông Côa (N41 3 7.00 W7 6 8.00); diện tích di sản 4,57ha.
Di tích Vale de Moinhos thuộc Thời kỳ Đồ đá cũ.
Sơ đồ vị trí Di tích Vale de Moinhos, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
16) Di tích Vale de Namoradas
Di tích Vale de Namoradas nằm trên một thung lũng suối đổ vào bờ phải sông Côa, tại phía đông Khu vực Di sản (N41 2 7.00 W7 5 7.00); diện tích di sản 3,7ha.
Di tích Vale de Namoradas thuộc Thời kỳ Đồ đá mới.
Sơ đồ vị trí Di tích Vale de Namoradas, Thung lũng Côa, Bồ Đào Nha
Nghệ thuật đá thời tiền sử ở Thung lũng Siega Verde, Tây Ban Nha
Nghệ thuật đá thời Tiền sử ở Thung lũng Siega Verde có 1 địa điểm.
17) Nghệ thuật đá thời Tiền sử ở Thung lũng Siega Verde
Nghệ thuật đá thời Tiền sử ở Thung lũng Siega Verde (Zone archéologique d’art rupestre de Siega Verde) nằm tại (N40 41 50.99 W6 39 39.99); diện tích di sản 0,9ha; diện tích vùng đệm 44,5ha.
Địa điểm được UNESCO công nhận là di sản thế giới năm 2010 như là một phần mở rộng của Khu Khảo cổ Nghệ thuật đá thời Tiền sử ở Thung lũng Côa đã được công nhận từ năm 1998.
Các bản khắc có niên đại thuộc thuộc nền văn hóa Châu Âu Gravettian (Thời kỳ Đồ đá cũ, Upper Paleolithic, khoảng 20.000 năm TCN). Ngoài ra, tại đây còn có các bức chạm khắc gần đây hơn, có niên đại thuộc nền văn hóa Magdalenian (Thời kỳ Đồ đá giữa, Mesolithic, khoảng 20.000 đến 8.000 năm TCN); một số hình vẽ thể hiện hình người, hình học và trừu tượng vào Thời kỳ Đồ đá mới và Thời kỳ Đồ đồng.
Khu Khảo cổ Nghệ thuật đá thời Tiền sử ở Thung lũng Siega Verde có tổng cộng 94 bức chạm khắc trải dài khoảng 1 km vách đá với khoảng 650 hình vẽ mô tả ngựa, bò rừng, hươu và dê, trong số những loài phổ biến nhất, cũng như bò rừng, tuần lộc và tê giác, những loài vẫn chưa tuyệt chủng vào thời điểm đó.
Kỹ thuật chạm khắc đá thuộc dạng khắc đá hoặc rạch trên bề mặt đá (petroglyphs).
Sơ đồ vị trí Di tích Nghệ thuật đá thời Tiền sử ở Thung lũng Siega Verde, Tây Ban Nha
Hình ảnh các vách đá điêu khắc trong Thung lũng Siega Verde, Tây Ban Nha
Bức chạm khắc hình bò, dê, Thung lũng Siega Verde, Tây Ban Nha
Bức chạm khắc hình ngựa, Thung lũng Siega Verde, Tây Ban Nha
Di sản Nghệ thuật Đá Thời tiền sử ở Thung lũng Côa (Bồ Đào Nha) và Siega Verde (Tây Ban Nha) là minh họa tốt nhất về chủ đề mang tính biểu tượng và cách tổ chức nghệ thuật trên đá ngoài trời Thời kỳ Đồ đá cũ.
Chúng cùng nhau tạo thành một địa điểm độc đáo của Thời kỳ Tiền sử, là bằng chứng vật chất về sự tồn tại của Thời kỳ Đồ đá cũ, cũng như sự chung sống giữa con người và động vật hoang dã.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn:
https://whc.unesco.org/en/list/866/
https://en.wikipedia.org/wiki/Portugal
https://en.wikipedia.org/wiki/Spain
https://en.wikipedia.org/wiki/C%C3%B4a_River
https://en.wikipedia.org/wiki/Art_of_the_Upper_Paleolithic
https://en.wikipedia.org/wiki/Vila_Nova_de_Foz_C%C3%B4a
https://pt.wikipedia.org/wiki/S%C3%ADtios_de_arte_rupestre_do_Vale_do_Coa
https://arte-coa.pt/visitas/visita-ao-museu/
https://en.wikipedia.org/wiki/Prehistoric_Rock_Art_Sites_in_the_C%C3%B4a_Valley_and_Siega_Verde
https://donsmaps.com/coavalley.html
https://archeopasja.pl/wp-content/uploads/2016/10/The-Quaternary-Rock-Art-of-the-Coa-valley-1.pdf
https://www.researchgate.net/figure/Rocha-13-da-Ribeira-de-Piscos_fig5_322657016
http://www.visual-arts-cork.com/prehistoric/coa-valley-engravings.htm
https://www.pueblos.javiersevillano.es/VillardeArganan/arte-rupestre-Siegaverde.htm
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|