Thông tin chung:
Công trình: Cầu Gard hay Cầu cạn La Mã, Pháp (Pont du Gard/Roman Aqueduct)
Địa điểm: Nîmes, Gard, Pháp (N43 56 50 E4 32 7)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích Di sản 0,3257ha, Diện tích vùng đệm 691ha
Năm thực hiện: Thế kỷ thứ nhất sau Công nguyên
Giá trị: Di sản thế giới (1985; sửa đổi ranh giới nhỏ vào năm 2007, hạng mục i,  iii, iv) 

Pháp (France) là một quốc gia có lãnh thổ chính nằm tại Tây Âu cùng một số vùng và lãnh thổ hải ngoại.
Pháp có tổng diện tích 643.801 km2, dân số gần 67,3 triệu người (năm 2018), thủ đô là thành phố Paris.
Trong thời đại đồ sắt (Iron Age), bắt đầu vào thế kỷ 12 trước Công nguyên (TCN), nước Pháp (không kể phần lãnh thổ hải ngoại) là nơi cư trú của bộ tộc người Gaulois thuộc Celt, là nhóm các bộ tộc đa dạng ở châu Âu.
Người La Mã (Roma) thống trị khu vực từ năm 51 TCN đến năm 476 sau Công nguyên. Từ năm 476, người Frank thuộc nhóm bộ tộc Germain, sống tại hạ lưu và trung lưu sông Rhine đã chinh phục vùng đất, thành lập Vương quốc Pháp (Kingdom of Francia).
Pháp nổi lên thành một đế chế hùng mạnh tại châu Âu vào cuối thời Trung Cổ, thế kỷ 14 và 15. Việc giành thắng lợi trong cuộc Chiến tranh Trăm năm (1337-1453, giữa Anh và Pháp) giúp Pháp củng cố quốc gia và tập trung hóa chính trị.
Trong thời kỳ Phục Hưng (thế kỷ 15 đến 17) văn hóa Pháp phát triển mạnh mẽ và nước Pháp dần trở thành một trong những đế quốc thực dân toàn cầu (Grande France).
Dưới thời vua Louis 14 (trị vì năm 1643 – 1715, còn gọi là Vua Mặt trời) Pháp trở thành thế lực chi phối văn hoá, chính trị và quân sự tại châu Âu.
Đến cuối thế kỷ 18, Cách mạng Pháp lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế, lập nên một trong các nền cộng hoà sớm nhất trong lịch sử hiện đại. Bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền, nền tảng của cuộc Cách mạng và biểu thị ý thức hệ của nước Pháp thời bấy giờ vẫn tiếp tục là đức tin mãnh liệt cho đến ngày nay.
Trong thế kỷ 19, hoàng đế Napoléon Bonaparte (1769 – 1821) lập ra Đệ Nhất Đế chế Pháp (First French Empire) và tiến hành các cuộc chiến tranh tại châu Âu. Sau khi Đế chế Pháp sụp đổ, Pháp trải qua giai đoạn các chính phủ kế tiếp nhau với đỉnh cao là thành lập Đệ Tam Cộng hòa Pháp (French Third Republic) vào năm 1870. Trong thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20, Pháp đã trở thành đế quốc thực dân lớn thứ 2 thế giới sau đế quốc Anh.
Nước Pháp là một bên tham chiến chính trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, và giành được phần thắng. Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Pháp thuộc khối Đồng Minh, bị phe Trục (Đức, Ý, Nhật) chiếm đóng vào năm 1940 và được giải phóng vào năm 1944. Đệ Tứ Cộng hòa Pháp (French Fourth Republic) được thành lập năm 1946, song sau đó bị giải thể trong chiến tranh Algérie vào năm 1958. Nền Đệ Ngũ cộng hoà (Fifth Republic) dưới quyền của tổng thống Charles de Gaulle (1890 – 1970) được thành lập vào năm 1958 và tồn tại cho đến ngày nay.

Hiện tại, Pháp được phân thành thành 18 vùng hành chính, gồm 13 vùng tại chính quốc và 5 vùng hải ngoại. Mỗi vùng chia thành 2 đến 18 tỉnh. Mỗi vùng hải ngoại tương đương 1 tỉnh.
Pháp thuộc nhóm Quốc gia phát triển và từ lâu đã có vị thế là một trung tâm của thế giới về nghệ thuật, khoa học và triết học, có số Di sản thế giới nhiều thứ 3 tại châu Âu (số liệu đến năm 2018: Ý 54 Di sản; Tây Ban Nha 47, Pháp 43, Đức 43). Pháp duy trì vị thế cường quốc trên thế giới, là một trong năm thành viên thường trực trong Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, thành viên chủ đạo trong Liên minh châu Âu, thành viên của nhóm nước G7 và nhiều tổ chức quốc tế lớn khác.  


Bản đồ nước Pháp và vị trí thành phố Nîmes

Pont du Gard hay Cầu cạn La Mã được xây dựng vào thể kỷ thứ nhất sau Công nguyên, thuộc tuyến kênh dẫn nước, băng qua sông Gardon, thuộc tỉnh Gard với thủ phủ là thành phố Nîmes, thuộc vùng hành chính Occitanie ở miền nam nước Pháp.  
Tuyến kênh Nîmes được xây dựng để dẫn nước từ các con suối của vùng Fontaine d'Eure gần Uzès đến khu vực dùng nước ở Nemes.
Tuyến kênh này dài khoảng 50km, có độ dốc trung bình là 1/3.000 và rất khác nhau tại nhiều địa điểm, vận chuyển khoảng 40.000 m3 cấp nước cho các đài phun nước, nhà tắm và nhà ở của người dân Nîmes, mất gần 27 giờ để chảy từ nguồn đến thành phố. Nước đến bể chứa (castellum divisorum) tại Nîmes, là một bồn trũng hình tròn, nông, đường kính 5,5 m, sâu 1m. Nước dẫn vào bồn qua một khe hở rộng 1,2 mét và 10 lỗ lớn trên bức tường đối diện, mỗi lỗ rộng 40 cm, dẫn nước vào các đường ống chính của thành phố.
Nước suối tinh khiết, nhưng có hàm lượng canxi cacbonat hòa tan cao bị rửa trôi ra khỏi đá vôi xung quanh. Điều này khiến người La Mã gặp phải những vấn đề đáng kể trong việc duy trì hệ thống dẫn nước, vì các muối cacbonat kết tủa trong quá trình di chuyển qua ống dẫn nước, làm cho dòng chảy của hệ thống dẫn nước ngày càng giảm dần do cặn đá vôi lắng đọng.
Ngoài ra, còn một mối đe dọa khác là do thảm thực vật, rễ cây xâm nhập qua nắp đá của kênh làm cản trở dòng chảy của nước. Do vậy, hệ thống kênh phải được bảo trì liên tục. Công nhân phải bò dọc theo đường ống dẫn để cọ rửa và loại bỏ thảm thực vật.
Phần lớn hệ thống dẫn nước Nîmes được xây dựng dưới lòng đất, tương tự như các hệ thống dẫn nước La Mã khác. Công trình được xây dựng bằng cách đào một cái hào; nền bằng bê tông, hai bên xây dựng bằng đá và có nắp đậy bằng đá phiến, trên cùng đắp đất, tạo thành tuyến kênh hay cống hộp dẫn nước.
Một số đoạn của kênh được đào xuyên qua đá rắn. 
Tổng cộng 35 km của kênh được xây dựng bên dưới mặt đất. Phần còn lại được xây dựng trên bức tường và khoảng 20 cây cầu.

Công việc chính kéo dài từ 10 đến 15 năm, với Pont du Gard mất chưa đầy 5 năm. 
Ngày nay vẫn còn có thể nhìn thấy một số phần còn lại của các công trình trên mặt đất.
Bản thân hệ thống dẫn nước là một kiệt tác của kỹ thuật, minh chứng cho sự điêu luyện phi thường của các nhà xây dựng cổ đại với độ dốc dọc chỉ là 12 mét chiều cao cho tổng chiều dài 50 km, tương đương với tỷ lệ 24 cm/ km.

Trên toàn bộ tuyến kênh, Pont du Gard vẫn là công trình ngoạn mục nhất. Đây là một công trình thể hiện sự vượt trội của nền văn minh đô thị La Mã, ở đỉnh cao quyền lực và thịnh vượng vào thời điểm đó; là cây cầu lớn nhất vượt qua sông Gardon và là phần được bảo tồn tốt nhất của toàn bộ hệ thống dẫn nước.
Sông Gardon chảy quanh năm, rộng 20m và sâu 10m.
Cầu cao gần 50m, 3 tầng, dài 275m, độ dốc dọc của cầu là 1/182,4, đã tạo ra một kiệt tác kỹ thuật cũng như nghệ thuật.
Việc xây dựng Pont du Gard cần tới 21.000m3 đá, loại đá vôi được khai thác từ các mỏ đá của người La Mã gần đó. Nền móng công trình được neo vào nền đá, cho phép chống lại sự tấn công của thời gian và lũ lụt đáng sợ của sông Gardon.
Công trình được sử dụng trong vòng 4 thế kỷ, sau đó bị tắc nghẽn bởi cặn khoáng và mảnh vụn.
Sau khi Đế chế La Mã sụp đổ, cầu dẫn nước không còn được sử dụng.
Phần lớn Pont du Gard vẫn còn nguyên vẹn do tầm quan trọng của chức năng phụ là một cây cầu qua sông.
Theo thời gian, một số khối đá của cầu bị cướp phá và công trình bị hư hại nặng do chiến tranh vào thế kỷ 17.
Một cây cầu mới được xây dựng vào năm 1743–1747, bên cạnh các mái vòm của tầng thấp.
Công trình trải qua một loạt các tu bổ vào thế kỷ 18 đến thế kỷ 21, để phục vụ cho khách du lịch.  


Sơ đồ vị trí Pont du Gard hay Cầu cạn La Mã trên Tuyến kênh dẫn nước Nîmes, Pháp


Tàn tích một đoạn đi nổi của kênh dẫn nước Nîmes, Pháp




Phối cảnh tổng thể Pont du Gard trên Tuyến kênh dẫn nước Nîmes, Pháp


Một cầu đường bộ xây dựng bổ sung cạnh Pont du Gard, Pháp

Cầu Gard hay Cầu cạn La Mã, Pháp, được UNESCO tôn vinh là Di sản văn hóa (năm 1985, sửa đổi ranh giới nhỏ vào năm 2007) với tiêu chí:  

Tiêu chí (i): Pont du Gard hay Cầu cạn La Mã được xây dựng vào thế kỷ thứ nhất sau Công nguyên, thuộc tuyến kênh dẫn nước, băng qua sông Gardon. Các kiến ​​trúc sư La Mã và kỹ sư thủy lợi đã thiết kế cây cầu này, cao gần 50m, 3 tầng, dài 275m và đã tạo ra một kiệt tác kỹ thuật cũng như nghệ thuật; là một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người. 

Tiêu chí (iii) : Pont du Gard  là một bằng chứng độc đáo thể hiện sự vượt trội của nền văn minh đô thị La Mã, ở đỉnh cao quyền lực và thịnh vượng vào thời điểm đó 

Tiêu chí (iv) : Đây là một ví dụ nổi bật về một quần thể kiến trúc cảnh quan, minh hoạ cho một giai đoạn có ý nghĩa trong lịch sử nhân loại, thời kỳ người La Mã thống trị khu vực từ năm 51 TCN đến năm 476 sau Công nguyên. 


Sơ đồ phạm vi Di sản Pont du Gard trên Tuyến kênh dẫn nước Nîmes, Pháp

Mô tả về cây cầu
Pont du Gard hay Cầu cạn La Mã gồm ba tầng, như ba cây cầu chồng lên nhau. Cầu cao 49m so với mặt sông khi nước thấp và dài 275m. Chiều rộng thay đổi từ 9 m ở đáy lên đến 3m ở đỉnh. Mỗi vòm được xây dựng độc lập để chống lại sự lún. Mỗi tầng có số lượng vòm khác nhau.  

Tầng đầu tiên của Pont du Gard tiếp giáp với một cây cầu đường bộ được xây dựng vào thế kỷ 18. 
Các ống dẫn nước cao 1,8m rộng 1,2m đặt trên cùng tại tầng thứ ba. Ống dẫn nước được bao phủ bởi các tấm có kích thước 1,0 x 3,65 x 0,35 m, mỗi tấm nặng hơn 2 tấn. 


Phối cảnh Pont du Gard vượt qua sông Gardon, Pháp

Sơ đồ mặt bằng và mặt đứng Pont du Gard trên Tuyến kênh dẫn nước Nîmes, Pháp


Sơ đồ kích thước một đoạn Pont du Gard trên Tuyến kênh dẫn nước Nîmes, Pháp



Sơ đồ mặt cắt ngang Pont du Gard trên Tuyến kênh dẫn nước Nîmes, Pháp


Cống dẫn nước tại tầng 3, đoạn không còn tấm đậy, Pont du Gard, Pháp


Cống dẫn nước tại tầng 3, đoạn có tấm đậy; bên trong lắng cặn chiếm một phần đáng kể tiết diện cống

Pont du Gard được xây dựng phần lớn mà không sử dụng vữa. Nó chứa ước tính khoảng 50.400 tấn đá vôi với thể tích khoảng 21.000m3; một số khối đá riêng lẻ nặng tới 6 tấn.
Phần lớn đá được khai thác từ mỏ đá địa phương Estel, nằm cách hạ lưu khoảng 700m trên bờ sông Gardon. 
Đá vôi mềm màu nâu đỏ hạt thô phù hợp với việc cắt đá theo kích thước xác định.
Các khối đá được cắt chính xác để khớp hoàn toàn với nhau bằng lực ma sát và trọng lực, loại bỏ sự cần thiết của vữa. 
Những người xây dựng cũng để lại những dòng chữ khắc trên đá, truyền tải những thông điệp và chỉ dẫn khác nhau. Nhiều khối đá được đánh số và ghi các vị trí cần thiết, hướng dẫn các nhà xây dựng.
Để xây dựng được cầu cũng như toàn tuyến kênh dẫn nước, người ta phải thuê được một số lượng lớn các chuyên gia xây dựng lành nghề và sử dụng 800 đến 1.000 công nhân có tay nghề bậc cao.
Các nhà khảo sát đã lập kế hoạch tuyến đường bằng cách sử dụng các công cụ khảo sát La Mã (groma, để khảo sát đường thẳng và vuông góc), bộ cọc đo kiểu La Mã để san lấp mặt bằng, định vị công trình và thiết bị kiểm tra mặt phẳng (chorobates).
Các nhà xây dựng đã sử dụng rộng rãi ròng rọc để nâng những viên đá vào đúng vị trí. Thiết bị nâng được điều khiển bằng sức người hoặc sức gió.
Một giàn giáo phức tạp đã được dựng lên khi cầu đang được xây dựng. Trên bề mặt tường nhô ra các khối đá để có chỗ neo các khung giàn giáo.




Các khối đá xây dựng được cắt chính xác để ghép lại với nhau, không cần đến vữa


Các khối ra được sử dụng để hỗ trợ giàn giáo, Pont du Gard, Nîmes, Pháp

Đây là một công trình xây dựng rất tốn kém với chi phí tương đương 50 năm cho 500 tân binh trong một quân đoàn La Mã.
Mặc dù bên ngoài của Pont du Gard còn thô và tương đối chưa hoàn thiện. Song, bên trong của ống dẫn nước đã được hoàn thiện cẩn thận để dòng nước chảy mà không bị cản trở. Các bức tường bên trong của đường ống dẫn nước được xây bằng gạch; sàn bằng bê tông. Bề mặt tường và sàn đều được phủ bằng vữa kết hợp mảnh gốm và ngói vụn. Các bề mặt này còn được sơn bằng dầu ô liu, phủ hỗn hợp vôi, mỡ lợn và nước nhớt của quả (maltha), tạo ra một bề mặt vừa mịn vừa bền.  

Di sản Cầu Gard hay Cầu cạn La Mã tại Nîmes, Gard, Pháp với chất lượng vượt trội về xây dựng đã trở thành một trạm dừng chân nổi tiếng đối với du khách, là một trong năm điểm thu hút khách du lịch hàng đầu của Pháp và có vai trò quan trọng trong lịch sử và niềm tự hào của người Pháp.  

Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
https://whc.unesco.org/en/list/344/
https://en.wikipedia.org/wiki/France
https://en.wikipedia.org/wiki/Pont_du_Gard
https://www.avignon-et-provence.com/en/monuments/pont-gard-aqueduct
http://backtoancientrome.weebly.com/aqueducts.html
http://www.romanaqueducts.info/aquasite/nimes3/index.html

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương     

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu

Danh sách và bài viết  về Di sản thế giới tại châu Mỹ         

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi