Thông tin chung:
Công trình: Thành phố cổ Bosra (Ancient City of Bosra)
Địa điểm: Deraa, Syria (N32 31 5.016 E36 28 54.012)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích khu vực Di sản 116,4ha, Vùng đệm 200,4ha
Năm thực hiện:
Giá trị: Di sản thế giới (1980; sửa đổi ranh giới vào năm 2017, hạng mục i; iii; vi)  

Syria là một đất nước ở Tây Á, phía tây nam giáp Lebanon, phía tây là biển Địa Trung Hải, phía bắc giáp Thổ Nhĩ Kỳ, phía đông giáp Iraq, phía nam giáp Jordan, phía tây nam giáp Israel; diện tích rộng 185.180 km2, dân số khoảng 17,5 triệu người (năm 2020); thủ đô là thành phố Damascus.
Syria là một đất nước của đồng bằng màu mỡ, núi cao và sa mạc, là nơi sinh sống của các nhóm tôn giáo và sắc tộc đa dạng, bao gồm người Ả Rập Syria, Kurd,  Turkemens, Assyria, Armenia, Circassian, Mandeans và người Hy Lạp. 
Người Ả Rập là nhóm dân tộc lớn nhất và Sunni Islam (giáo phái lớn nhất của đạo Hồi) là nhóm tôn giáo lớn nhất.
Syria ngày nay phân thành 14 tỉnh. 

Từ khoảng 10.000 năm trước Công nguyên (TCN), Syria là một trong những trung tâm của văn hóa thời kỳ đồ đá mới, nơi nông nghiệp và chăn nuôi gia súc xuất hiện lần đầu tiên trên thế giới. 
Nền văn minh bản địa được ghi nhận sớm nhất vào khoảng năm 3500 TCN.
Cái tên Syria trước kia gồm toàn bộ vùng Levant (Đại Syria/ al-Sham, bao gồm Syria, Lebanon, Jordan, Israel, Palestine và phần lớn Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay), là một trong những cái nôi văn minh của nhân loại.

Syria là vùng đất trải qua nhiều vương triều.  
Syria bị Đế quốc Hy Lạp Macedonia (Ancient Kingdom, tồn tại năm 808 - 168), thời Alexander Đại đế (trị vì năm 336- 323 TCN) chinh phục, sau đó trở thành tỉnh Coele-Syria của Đế chế Seleucid Hy Lạp (Seleucid Empire, là một quốc gia phân chia từ Đế quốc Hy Lạp Macedonia, tồn tại 312 - 63 TCN). Cái tên vùng đất Syria bắt đầu từ thời kỳ này.
Vào năm 83 TCN, Syria thuộc sự kiểm soát của Vương triều Armenia (Kingdom of Armenia, tồn tại năm 331 TCN đến năm 428 sau Công nguyên).
Tiếp sau, Syria thuộc quyền kiểm soát của các Đế chế La Mã (Đông và Tây La Mã). Với số dân đông đảo và thịnh vượng, Syria là một trong những tỉnh quan trọng nhất của Đế chế La Mã, đặc biệt vào thế kỷ thứ 2 và 3 sau Công nguyên.
Vào giữa thế kỷ thứ 7, Syria thuộc quyền cai trị của triều đại Umayyad (Umayyad Caliphate, tồn tại năm 661–750), đặt thủ đô tại Damascus. Tiếng Ả Rập trở thành ngôn ngữ chính, thay thế tiếng Hy Lạp và ngôn ngữ cổ Aramaic của thời đại Byzantine (Đế chế Đông La Mã - Eastern Roman Empire, tồn tại năm 395- 1435). 
Năm 750, triều đại Umayyad bị lật đổ bởi triều đại Abbasid (Caliphate Abbasid). Thủ đô chuyển từ Damascus sang Baghdad (thủ đô của Iraq ngày nay).
Trong khoảng thời gian từ 1098 đến 1189, Syria bị chia cắt bởi các cuộc Thập Tự Chinh của các lãnh chúa Pháp, Anh, Ý và Đức.
Tiếp đó, Syria bị vương triều Ayyubid (Ayyubid Dynasty, tồn tại năm 1171- 1260) Ai Cập chinh phục.
Trong cuộc chiến chống lại Đế quốc Mông Cổ (Mongol Empire, tồn tại năm 1206- 1368), nhiều thành phố của Syria bị tàn phá, trong đó có thủ đô Damascus.
Vào thế kỷ 13, Syria nằm dưới sự thống trị của Vương quốc Mamluk Ai Cập (Mamluk Sultanate Cairo, tồn tại năm 1250 - 1517).
Năm 1516, Đế quốc Ottoman (Ottoman Empire, tồn tại từ 1299 - 1922, kiểm soát phần lớn Đông Nam Âu, Tây Á và Bắc Phi từ giữa thế kỷ 14 đến đầu thế kỷ 20) đã đánh bại Vương quốc Mamluk Ai Cập, chinh phục Syria và sáp nhập vào đế chế của mình. 
Nhà nước Syria hiện đại được thành lập vào năm 1946 sau nhiều thế kỷ dưới thời Đế quốc Ottoman Thổ Nhĩ Kỳ và một thời gian ngắn dưới thời thực dân Pháp.  


Bản đồ Syria và vị trí của thành phố Daraa

Daraa là tỉnh nằm tại tây nam của Syria, diện tích 3730km2, dân số khoảng 0,998 triệu người (năm 2010), thủ phủ là thành phố Daraa.
Bosra là một thị trấn thuộc thành phố Daraa; có dân số khoảng 1,9 vạn người (năm 2004).
Bosra có một lịch sử từ thời cổ đại. Bosra (Busra) nghĩa là “Thị trấn kiên cố”.
Tên của Bosra xuất hiện trong các bia đá có niên đại từ thế kỷ 14 TCN tại khu lăng mộ Tell el-Amarna ở Ai Cập.
Thị trấn này trở thành thủ đô của vương quốc Nabataean (Nabataean Kingdom, tồn tại năm 3 TCN – 106 sau Công nguyên).
Sau đó, vùng đất này được hợp nhất vào Đế chế Đông La Mã (Eastern Roman Empire, tồn tại năm 395- 1435), được đổi tên thành Nova Trajana Bostra và là thủ phủ của tỉnh Xê-út Petraea.
Thị trấn phát triển mạnh mẽ và trở thành một đô thị lớn ở điểm giao nhau của một số tuyến đường thương mại, trong đó có Via Traiana Nova, trước đây gọi là Via Regia hoặc King's Highway (Con đường của vua), là con đường nối Damascus với Biển Đỏ (Red sea). Đây trở thành địa điểm với tên gọi “Caravans Town” (thành phố giao thương) cung cấp nước, thực phẩm cho các đoàn lữ hành và là một địa điểm quan trọng để trao đổi hàng hóa. 
Bosra dần trở thành một trung tâm sản xuất lương thực quan trọng và dưới thời trị vì của Hoàng đế La Mã Philip the Arab (trị vì năm 244 – 249); bắt đầu đúc tiền của riêng mình.  
Đến thời kỳ Byzantine (Đế chế Đông La Mã), vào thế kỷ thứ 5, Cơ đốc giáo trở thành tôn giáo thống trị ở Bosra. Thành phố là địa điểm đặt trụ sở của Tổng giám mục và là nơi xây dựng một nhà thờ lớn vào thế kỷ 6. 
Bosra bị người Ba Tư Sasanian (Sasanian Empire, tồn tại năm 224- 651) chinh phục vào đầu thế kỷ 7, nhưng đã dành lại trong một cuộc tái chinh phục của người Byzantine (Đế chế Đông La Mã).  

Bosra là thị trấn mà Nhà tiên tri Muhammad (nhà lãnh đạo tôn giáo, xã hội và chính trị Ả Rập, sáng lập đạo Hồi, năm 570 – 632) khi còn trẻ đã đến thăm trong một chuyến đi buôn bán với người chú của mình là Abu Taleb.
Trong thời kỳ cai trị của vương quốc Hồi giáo Umayyad, Bosra là thủ phủ của tỉnh Hauran, đóng vai trò là tiền đồn cực nam của thủ đô Damascus, trở thành trung tâm của tuyến hành hương giữa Damascus và thánh địa Hồi giáo Mecca (nơi sinh của Nhà tiên tri Muhammad), Medina (Thành phố Khai sáng) tại Ả Rập Xê Út ở phía nam.
Sự cai trị của Hồi giáo ban đầu không làm thay đổi kiến ​​trúc chung của Bosra. Khi cư dân của Bosra dần chuyển sang đạo Hồi, các thánh địa thời La Mã đã được sử dụng cho hoạt động của người Hồi giáo; một số nhà thờ Hồi giáo được xây dựng. 
Sau khi kết thúc triều đại Hồi giáo Umayyad, các hoạt động lớn ở Bosra đã ngừng trong khoảng 300 năm cho đến cuối thế kỷ 11, dưới thời cai trị của triều đại Fatimid (Fatimid Caliphate, tồn tại năm 909- 1171).
Với sự ra đời của Đế chế Seljuk (Seljuk Empire, tồn tại năm 1037–1194), việc phòng thủ của thị trấn Bosra ngày càng được chú trọng. Nhà hát La Mã xưa được biến thành pháo đài.
Vào giai đoạn vương triều Ayyubid (Ayyubid Dynasty, tồn tại năm 1171–1260), dưới thời vua (sultan) Al-Adil I (trị vì năm 1200- 1218), hoạt động chính trị và kiến ​​trúc ở Bosra bắt đầu phục hưng trở lại. Một trong những thay đổi kiến ​​trúc đầu tiên trong thành phố là việc xây dựng các tháp lớn bên ngoài pháo đài - nhà hát La Mã xưa. 
Dưới thời cai trị của Đế quốc Ottoman, thế kỷ 16, thành phố còn có tên là Nafs Busra. 


Vị trí của thành phố Bosra trên tuyến đường thương mại Via Maris (màu tím), King's Highway (màu đỏ), và các tuyến đường thương mại Levantine cổ đại khác vào năm 1300 TCN

Vị trí của Bosra trong thời kỳ Hồi giáo vào năm 630- 1700 

Trải qua các biến động của lịch sử, Bosra trở thành một địa điểm khảo cổ quan trọng, chứa đựng những tàn tích kéo dài từ thời La Mã, Byzantine đến Hồi giáo. 
Các di tích nhà thờ Thiên chúa giáo, nhà thờ Hồi giáo và trường học Hồi giáo (Madrasas) đều có mặt trong thành phố.
Tại đây lưu giữ được tàn tích của các công trình kiến trúc mang tầm nhân loại như: Nhà hát La Mã cổ xưa được xây dựng thế kỷ 2; Nhà thờ Bosra có tầm quan trọng đáng kể trong biên niên sử của kiến ​​trúc Thiên chúa giáo sơ khai; Nhà thờ Hồi giáo Al-Omari, Nhà thờ Hồi giáo Mabrak là một trong những nhà thờ lâu đời nhất và nổi tiếng nhất của đạo Hồi.  


Tàn tích bên trong thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria

Thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới (năm 1980, sửa đổi ranh giới vào năm 2017 ) với tiêu chí: 

Tiêu chí (i): Việc kết hợp nhà hát La Mã thế kỷ thứ 2 còn nguyên vẹn và hoàn chỉnh vào hệ thống công sự xây dựng sau này đã tạo nên một tòa thành vững chắc bảo vệ con đường đến Damascus và thể hiện một thành tựu kiến trúc độc đáo, một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người.
Phần còn lại của nhà thờ thế kỷ thứ 6 liên quan đến các thánh tử vì đạo Sergios, Bacchos và Leontios, nhà thờ chính tòa Bosra, là ví dụ cực kỳ quan trọng về việc quy hoạch tập trung và hình thức kiến trúc ban đầu của nhà thờ.
Nhà thờ Hồi giáo Omar, được trùng tu vào năm 1950, là một trong những công trình hiếm hoi, xây dựng vào thế kỷ thứ nhất theo lịch Hegira (lịch Hồi giáo với năm 622 là năm mở đầu, liên quan đến hành trình của Nhà tiên tri Muhammad từ Mecca đến Medina), được bảo tồn ở Syria.
Nhà thờ Hồi giáo Mabrak là một trong những nhà thờ cổ nhất và nổi tiếng nhất của đạo Hồi. 

Tiêu chí (iii): Thành phố Bosra từng có 80.000 cư dân. Ngày nay vẫn còn lưu giữ được những tàn tích rộng lớn của các tòa nhà thời vương triều Nabataean, La Mã, Byzantine và Umayyad. Những tàn tích này, bao gồm cả các di tích chính được đề cập trong Tiêu chí (i), là một bằng chứng độc đáo về một nền văn minh trong quá khứ đã tạo ra chúng.  

Tiêu chí (vi): Trong thế giới Hồi giáo, Bosra gắn liền với một giai đoạn quan trọng trong cuộc đời của nhà sáng lập Hồi giáo Mohammed. Ông đã đến thăm Bosra 2 lần. Vào cuối chuyến thăm đầu tiên, tu sĩ Baheira (người Ả Rập) đã tiên đoán rằng Muhammad sau này sẽ trở thành một Nhà tiên tri. 


Phạm vi Khu vực Di sản Thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria


Sơ đồ mặt bằng Di sản Thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria:
1) Tường thành tại phía tây bắc (Rempart Nord Ouest); 2) Tường thành tại phía tây nam (Rempart Sud – Ouest) 3) Tường thành tại phía bắc (Rempart Nord); 4) Địa điểm trại quân sự La Mã (Site of Roman Military Camp - Legio III Cyrenaica); 5) Khu nghĩa địa cổ tại phía tây (Necropole Ouest); 6) Bể chứa nước (Reservoir); 7) Bể chứa nước (Cistern – Birket al Haj); 8) Bể chứa nước phía đông (East Reservoir); 9) Trường đua ngựa La Mã (Roman Hippodrome); 10) Nhà hát La Mã tại Bosra (Roman Theatre at Bosra); 11) Cổng phía tây (Porte Ouest/Bad al- Hawa/West Gate); 12) Hành lang ngầm có mái che Cryptoporticus (gắn với Colonnaded Axis); 13) Vòm tượng đài (Monumental Arch); 14) Đền thờ Themes Sud (Eglise Themes Sud); 15 Đền Kalybe; 16) Cổng vòm Nabatean (Nabatean Arch); 17) Dinh thự La Mã (Roman Residence); 18) Chợ La Mã (Roman Market); 19) Phòng tắm phía nam (South Baths); 20) Đền thờ Themes Nord; 22) Cổng phía bắc phố Nymphee (Rue Nymphee – Porte Nord); 23) Nhà thờ mới (New Cathedral); 24) Lăng St- Georges (Mausolee St- Georges); 25) Source al – Jahir; 26) Nhà thờ Basilica; 28) Nhà thờ (Cathedral); 29) Tòa Giám mục (Bishops Palace); 30) Nhà thờ Hồi giáo Umar (Mosque of Umar); 31) Nhà thờ Hồi giáo Khider (Mosque of al Khider); 32) Nhà thờ Hồi giáo Fatimah (Mosquee de Fatimah); 33) Nhà thờ Hồi giáo Abu al Feda (Mosque of Abu al Feda); 34) Nhà thờ Hồi giáo Mabrak (Mabrak Mosque); 35) Nhà thờ Hồi giáo nhỏ tại phía đông (Pelite Mosquee Est)  


Sơ đồ vị trí một số công trình chính trong Khu vực Di sản Thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria

Di sản Thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria gồm 2 khu vực: 

Khu vực 1
Khu vực 1 là địa điểm chính của quần thể Di sản (N32 31 12,92 E36 28 56,59); Diện tích Di sản 115,2ha; diện tích vùng đệm 200,4ha; gồm một số các di tích chính sau: 

Tường thành và cổng   
Tại khu vực Di sản vẫn còn lưu lại tàn tích một số đoạn tường thành, trong đó nổi bật là các đoạn: Tường thành tại phía tây bắc (Rempart Nord Ouest); Tường thành tại phía tây nam (Rempart Sud – Ouest) và Tường thành tại phía bắc (Rempart Nord).
Khu vực Di sản có nhiều cổng ra vào (Cổng vòm Nabatean/Nabatean Arch, hình vẽ ký hiệu 16; Cổng phía bắc phố Nymphee/Rue Nymphee – Porte Nord, hình vẽ ký hiệu 22), trong đó nổi bật nhất là Cổng phía tây (Porte Ouest/Bad al- Hawa/West Gate, hình vẽ ký hiệu 11).
Cổng phía tây được xây dựng bằng đá vào thế kỷ 3, gồm: 2 trụ cổng có mặt bằng hình vuông và tường thấp hai bên. Cổng cao 10m. Các trang trí phân vị trên tường chia khối cổng chính thành 3 phần theo chiều cao. Tầng thấp nhất là cổng với 2 cửa số nhỏ trang trí hai bên. Tầng giữa nhấn mạnh bởi vòm cổng. Tầng trên là tường với các trụ và vòm tường trang trí. 


Cổng phía tây, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria



Sơ đồ mặt bằng, mặt đứng Cổng phía tây, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria


Cổng Nabatean, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria

Tuyến phố với hàng cột
Tuyến phố với hàng cột là tàn tích của đường phố cổ với cột của hàng hiên chạy dọc theo tuyến phố. Sau hàng hiên là các tòa nhà.
Các đoạn phố cổ chính có chiều rộng 7 – 8,5m, hai bên là hàng hiên rộng 3,5- 5,5m.
Các cột hàng hiên có hình thức theo phong cách La Mã gồm cột Doric, Ionic và Corinth. Cột có đường kích 70- 80cm, vị trí cột cách nhau khoảng 5,7- 7,9m.  
Một trong những Tuyến phố với hàng cột nổi tiếng là đoạn nằm trên tuyến đường chính của thành phố (Colonnaded Axis, hình vẽ ký hiệu 12) nối Cổng phía tây (Porte Ouest) với Cổng vòm Nabatean (Nabatean Arch) tại phía đông của Khu vực Di sản, và đoạn từ ngã ba Đền Kalybe (hình vẽ ký hiệu 15) chạy theo hướng bắc tới Cổng phía bắc Nymphee (Rue Nymphee – Porte Nord, hình vẽ ký hiệu 22) và Nhà thờ Hồi giáo Umar (Mosque of Umar, hình vẽ ký hiệu 30).

Sơ đồ mặt bằng tuyến phố chính với hàng cột, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria


Tuyến phố chính với hàng cột (tuyến phố lên phía bắc, phía sau là tháp cầu nguyện của Nhà thờ Hồi giáo Umar), thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria

Nhà hát La Mã tại Bosra

Nhà hát La Mã tại Bosra (Roman Theatre at Bosra, hình vẽ ký hiệu 10) nằm tại phía nam Khu vực Di sản.

Công trình được xây dựng vào thế kỷ 2 sau Công nguyên, dưới thời trị vì của Hoàng đế La Mã Trajan (trị vì năm 53- 117), bằng đá bazan màu đen.

Nhà hát có chiều ngang 102m với sức chứa khoảng 15.000 người; Sân khấu có chiều dài 45m, sâu 8m. Phía sau sân khấu là khối nhà phục vụ cao 3 tầng.

Đây là một trong những nhà hát lớn nhất của nền văn minh La Mã Cổ đại, phục vụ cho một thành phố từng có 80.000 dân; Nhà hát chủ yếu được sử dụng cho biểu diễn kịch và nhạc kịch Hy Lạp và La Mã. 
Nhà hát ban đầu nằm ngoài các bức tường của thị trấn, nhưng sau đó được bao bọc hoàn toàn bởi hệ thống pháo đài (Arab Citadel) dưới thời vương triều Hồi giáo Ayyubid (Ayyubid Dynasty, tồn tại năm 1171- 1260) với 11 tòa tháp phòng thủ kiên cố.
Nhà hát dần trở thành một tòa thành bảo vệ con đường dẫn đến thành phố thủ đô Damascus. Cùng với việc hình thành pháo đài, tại cổng vào phía đông, một con mương sâu hơn 6m, rộng 30m và cây cầu với 5 mái nhọn bằng đá bắc qua mương vào pháo đài đã được xây dựng. Trên đỉnh của các bức tường thành có các khe châu mai.

Vào năm 1620, một nhà thờ Hồi giáo được xây dựng trên sân khấu của nhà hát. Những năm sau này, khối nhà sau sân khấu còn sử dụng làm doanh trại, nhà kho.

Vào năm 1956- 1959, toàn bộ phần công trình thời vương triều Ayyubid, xây chèn lên Nhà hát La Mã (khán đài, dàn nhạc, sân khấu…) đã được dỡ bỏ.

Nhà hát La Mã hiện được đánh giá là một trong những nơi được bảo tồn tốt nhất ở cả Syria.



Mặt bằng (một nửa) Nhà hát La Mã và các bức tường thành, tháp canh bao quanh, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria




Mặt cắt ngang và dọc Nhà hát La Mã, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria


Nhà hát La Mã và các bức tường thành, tháp canh bao quanh, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria




Nhà hát La Mã, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria




Phần sân khấu với hệ thống cột Corinth trang trí, Nhà hát La Mã, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria
 

Nhà thờ Basilica

Nhà thờ Basilica (hình vẽ ký hiệu 26) nằm tại phía đông Khu vực Di sản.

Công trình có mặt bằng hình chữ nhật, chạy dài theo hướng đông – tây.

Đây là một nhà thờ thời Cơ đốc giáo sơ khai.

Công trình vào từ phía đông, có thể có sảnh hiên với các hàng cột. Hội trường (Nave) gồm có 3 nhịp: nhịp giữa rộng, có tường bao quanh, hai nhịp hai bên là hành lang với hàng cột. Hậu đường (Apse) với tường vòng cung phía sau.
Hiện tại công trình chỉ còn lại tàn tích của các mảng tường xây dựng bằng đá.

Sơ đồ mặt bằng Nhà thờ Basilica, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria


Tàn tích Nhà thờ Basilica, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria

Nhà thờ Bosra

Nhà thờ Bosra (Cathedral at Bosra, hình vẽ ký hiệu 28) nằm tại phía đông Khu vực Di sản.

Công trình được xây dựng vào năm 512- 513, dành riêng cho Thánh Sergius, Bacchus và Leontius. Đây là ba người lính La Mã đã tử vì đạo. Việc sùng bái các vị thánh quân sự được các hoàng đế Byzantine cổ vũ như một cách để củng cố tinh thần của dân chúng vào thời điểm Đế chế đang bị đe dọa bởi người Sassanids (người Ba Tư); Các nhà thờ dành riêng cho những vị thánh này có thể nhìn thấy tại miền nam Syria.

Công trình có bố cục theo hướng đông tây.

Sảnh vào chính từ phía đông.

Hội trường/Gian giữa (Nave) có mặt bằng hình tròn; trung tâm là một hình bát giác với 8 trụ chính. Giữa 2 trụ chính là 2 cột nhỏ với đầu cột theo thức cột Corinth đỡ vòm tường. 4 góc hội trường là 4 vòm tròn.

Hậu đường (Apse) hẹp với tường vòng cung phía sau. Hai bên Hậu đường là hai phòng nhỏ.

Nhà thờ Bostra là nhà thờ lớn nhất ở miền Nam Syria và là một trong những kiến trúc nhà thờ quan trọng nhất tại Syria. 

Hiện tại công trình chỉ còn lại tàn tích. Có nhiều ý kiến khác nhau trong việc hình dung hình dáng ban đầu của nhà thờ, đặc biệt liên quan đến kích thước của mái vòm.  


Mặt bằng và mặt cắt (giả thuyết về vòm mái nhỏ) nhà thờ Bosra, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria


Mặt cắt (giả thuyết về vòm mái lớn) nhà thờ Bosra, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria


Tàn tích nhà thờ Bosra, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria

Tại Khu vực Di sản còn nhiều di tích nhà thờ La Mã khác, như: Nhà thờ mới (New Cathedral, hình vẽ ký hiệu 23); Nhà thờ Basilica, hình vẽ ký hiệu 26). 

Đền thờ Kalybe

Đền thờ Kalybe (hình vẽ ký hiệu 15) nằm ở ngã 3 của hai tuyến phố chính theo hướng đông - tây và lên phía bắc. 
Kalybe là một kiểu đền thờ vào thời Đế chế Đông La Mã (Eastern Roman Empire, tồn tại năm 395- 1435), được sử dụng như một mặt tiền công cộng chỉ để trưng bày các bức tượng. Kiểu đền này trở thành đặc trưng của vùng Hauran (miền nam Syria và miền bắc Jordan), vào thời Bosra là thủ đô của vương quốc Nabataean (Nabataean Kingdom, tồn tại năm 3 TCN – 106 sau Công nguyên). Đền Kalybe hiện chỉ còn tàn tích, gồm một đoạn tường và một cột theo thức cột Corinth.

Ở phía trước của Đền, tại ngã 3, là tàn tích của 4 cột Corinthian lớn và đài phun nước Nymphaeum, (hiện đã hoàn toàn biến mất).  


Tàn tích Đền thờ Kalybe, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria


Sơ đồ mặt bằng Đền Kalybe, đối diện phía bên kia đường là tàn tích của 4 cột Corinthian lớn và đài phun nước Nymphaeum, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria

Tại Khu vực Di sản có nhiều di tích đền thờ La Mã khác, như: Đền Themes Sud (hình vẽ ký hiệu 14); Đền Themes Nord (hình vẽ ký hiệu 20).  

Dinh thự La Mã tại Bosra

Dinh thự La Mã tại Bosra (Roman Residence/Bosra Palace, hình vẽ ký hiệu 17) nằm tại phía tây nam Khu vực Di sản.

Công trình có mặt bằng hình chữ nhật, kích thước 50m x 33m. 3 mặt phía bắc, đông và nam của công trình là phòng, bao quanh một sân trong. Lối vào chính tại phía tây. Phòng phía bắc và nam là căn hộ. Phòng phía đông hẹp như một hành lang. Công trình cao 2 tầng. Một số đoạn có tầng 2 chia thành 2 tầng (tạo thành tầng trung gian).

Một số không gian tầng 1 sử dụng làm chuồng trại hoặc kho chứa.

Tại dãy phòng phía nam, có không gian với 2 hốc tường (Apse) hình bán nguyệt được bao phủ bởi mái bán vòm với các bức bích họa trang trí bên trong.

Xung quanh sân trong là các hàng cột tròn.

Công trình thể hiện các đặc trưng điển hình của dinh thự La Mã thời bấy giờ.

Tòa nhà hiện chỉ còn lại các tàn tích móng, tường.


Tàn tích Dinh thự La Mã, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria

Tại Khu vực Di sản còn có di tích dinh thự nổi tiếng khác, như dinh thự S.Serge (Palai S.Serge, hình vẽ ký hiệu 29).

Tòa Giám mục tại Bosra

Tòa Giám mục tại Bosra (Bosra Episcopal Palace/Bishops Palace/Trajan's Palace, hình vẽ ký hiệu 29) nằm tại phía đông Khu vực Di sản, đối diện với Nhà thờ Bosra.

Theo truyền thuyết, công trình được xây dựng bởi hoàng đế La Mã Trajan (trị vì năm 98 – 117).

Công trình là dinh thự của Đức Tổng Giám mục, gồm 2 khối nhà: một khối cao 3 tầng và một khối cao 1- 2 tầng.
Tòa Giám mục hiện chỉ còn lại tàn tích các mảng tường, cột bằng đá.


Sơ đồ mặt bằng, mặt cắt và mặt đứng Tòa Giám mục, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria


Tàn tích nhìn từ bên ngoài Tòa Giám mục, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria


Tàn tích bên trong Tòa Giám mục, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria
 

Nhà tắm công cộng phía nam

Nhà tắm công cộng phía nam (South Baths, hình vẽ ký hiệu 19), nằm tại trung tâm Khu vực Di sản, phía bắc Nhà hát La Mã. 

Lịch sử phòng tắm công cộng bắt đầu ở Hy Lạp, La Mã, vào thế kỷ 6 TCN. Tắm đã được nghi thức hóa, trở thành một nghệ thuật. Trong văn hóa của thế giới Hồi giáo, nhà tắm công cộng được thừa hưởng từ mô hình La Mã.

Kiến trúc nhà tắm công cộng gồm một chuỗi các phòng: Sảnh tiếp đón, phòng gửi quần áo, phòng tắm nước nóng và xông hơi, phòng ngâm mình làm mát, xoa dầu thơm…Lò đốt cung cấp nước nóng và không khí nóng, thông qua đường ống dọc theo tường và dưới sàn nhà, dẫn đến các phòng. 
Di tích Nhà tắm công cộng phía nam có mặt bằng hình chữ T, hướng về phía bắc. Lối vào nhà là một hàng hiên với hàng 8 cột tại mặt tiền. Sảnh chính hình gần vuông với kích thước 15m x 12,75m, 4 góc là 4 hốc tường (Apse) hình bán nguyệt, bao phủ bởi một mái vòm. Sau sảnh là một phòng gửi quần áo. Hai đầu cánh chữ T của nhà tắm là các phòng nhỏ trong chuỗi hoạt động tắm. Dọc theo tường dưới nền nhà là các đường rãnh dẫn nước nóng, không khí nóng.

Tường của Nhà tắm được xây dựng bằng đá đỏ bazan, nhưng mái vòm được làm bằng một loại bê tông làm từ tro núi lửa theo công nghệ xây dựng của người La Mã.  

Hiện tại công trình chỉ còn lại tàn tích móng và tường.


Sơ đồ mặt bằng, mặt cắt  Nhà tắm công cộng phía nam, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria


Tàn tích bên ngoài một khối của Nhà tắm công cộng phía nam, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria


Tàn tích bên trong Nhà tắm công cộng phía nam, thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria

Các tàn tích La mã khác tại Bosra
Ngoài các hạng mục công trình chính nêu trên, trong Khu vực Di sản còn có nhiều di tích nổi tiếng khác như:  Trường đua ngựa La Mã (Roman Hippodrome, hình vẽ ký hiệu 9); Chợ La Mã (Roman Market, hình vẽ ký hiệu 18); Lăng St- Georges (Mausolee St- Georges, hình vẽ ký hiệu 24)…


Tàn tích Trường đua ngựa La Mã, thành phố cổ Bosra, Deraa, SyriaSyria
 

Nhà thờ Hồi giáo Umar
Nhà thờ Hồi giáo Umar (Mosque of Umar/Al-Omari, hình vẽ ký hiệu 30) nằm tại trung tâm Khu vực Di sản, cách nhà hát La Mã khoảng 450m về phía bắc.

Công trình được thành lập bởi Caliph Umar (trị vì năm 634- 644, người đã lãnh đạo cuộc chinh phục Syria của người Hồi giáo vào năm 636), hoàn thiện vào đầu thế kỷ 8 và cải tạo lại vào thế kỷ 12 và 13.
Công trình có mặt bằng gần vuông, chính giữa là một sân trong (hiện được lợp mái nhẹ che bên trên).
Sân trong của Nhà thờ ban đầu được sử dụng như một khu chợ và chỗ ngủ cho các đoàn lữ hành trên tuyến đường thương mại và hành hương hàng năm đến Mecca và Medina.. 
Bên trong công trình là các hàng cột tròn và tường đỡ vòm mái.
Phòng cầu nguyện nằm tại phía nam của Nhà thờ với các hốc cầu nguyện (Mihrab) hướng về Thánh địa Mecca.
Tại góc phía đông bắc có một tháp nhỏ hình vuông (Minaret) tương tự như tháp chuông trong Nhà thờ Công giáo, là nơi kêu gọi các tín đồ làm lễ cầu nguyện.




Sơ đồ mặt bằng, mặt cắt Nhà thờ Hồi giáo Umar, thành phố cổ Bosra, Deraa, SyriaSyria


Phối cảnh tổng thể nhà thờ Hồi giáo Umar, thành phố cổ Bosra, Deraa, SyriaSyria


Mặt trước nhà thờ Hồi giáo Umar, thành phố cổ Bosra, Deraa, SyriaSyria


Hàng cột hiên phía đông nhà thờ Hồi giáo Umar, thành phố cổ Bosra, Deraa, SyriaSyria


Bên trong nhà thờ Hồi giáo Umar, thành phố cổ Bosra, Deraa, SyriaSyria
 

Nhà thờ Hồi giáo Mabrak

Nhà thờ Hồi giáo Mabrak (Mabrak Mosque, hình vẽ ký hiệu 34) nằm tại phía bắc Khu vực Di sản.

Công trình được cho có liên quan đến truyền thuyết về Nhà tiên tri Muhammad, thời thanh niên, đã đến đây cầu nguyện. 

Cái tên "Mabrak an-Naqa" có nghĩa là "nơi quỳ gối của lạc đà", gợi lên khoảnh khắc khi Nhà tiên tri xuống lạc đà.

Nhà thờ Hồi giáo Mabrak được xây dựng bằng đá, có quy mô khiêm tốn: 

Khối công trình chính cao, có mặt bằng hình vuông 16m x16m, được chia thành 8 ô bao quanh một sân trong với mái che bên trên. Tại mặt phía nam, nhô ra một khối với hốc cầu nguyện (Mihrab).

Khối công trình phụ trợ thấp, có 2 sân trong tại mặt phía bắc.
Tại đầu phía tây của Nhà thờ có một tháp nhỏ (Minaret), là nơi kêu gọi các tín đồ làm lễ cầu nguyện.

 
Sơ đồ mặt bằng, mặt cắt ngang Nhà thờ Hồi giáo Mabrak, thành phố cổ Bosra, Deraa, SyriaSyria


Sơ đồ phối cảnh nhà thờ Hồi giáo Mabrak, thành phố cổ Bosra, Deraa, SyriaSyria


Phối cảnh nhà thờ Hồi giáo Mabrak, thành phố cổ Bosra, Deraa, SyriaSyria


Nội thất nhà thờ Hồi giáo Mabrak, thành phố cổ Bosra, Deraa, SyriaSyria

Ngoài 2 nhà thờ Hồi giáo nêu trên, tại Khu vực Dị sản còn có các nhà thờ khác, như: Nhà thờ Hồi giáo Khider (Mosque of al Khider, hình vẽ ký hiệu 31); Nhà thờ Hồi giáo Fatimah (Mosquee de Fatimah, hình vẽ ký hiệu 32); Nhà thờ Hồi giáo Abu al Feda (Mosque of Abu al Feda, hình vẽ ký hiệu 33); Nhà thờ Hồi giáo nhỏ tại phía đông (Pelite Mosquee Est, hình vẽ ký hiệu 35). 

Khu vực 2

Khu vực 2 nằm tại phía đông Khu vực Di sản (N32 31 13,53 E36 29 28,5); Diện tích Di sản 1,2ha.

Đây là hồ chứa nước thuộc hệ thống các hồ chứa nước của thành phố cổ Bosra.

Người ta cho rằng khu vực này ngày xưa có lượng mưa lớn hơn so với ngày nay. Vào mùa đông tuyết rất phổ biến và sự tan chảy của nó đã cung cấp một nguồn nước sinh hoạt trong nhiều tháng. Tuy nhiên, mùa hè rất nóng và khô, vì vậy người La Mã đã xây dựng cho thành phố một hệ thống bể chứa nước lớn để sử dụng trong thời gian này. 

Bể chứa nước phía đông
Bể chứa nước phía đông (Birkeh de Íest/East Reservoir, hình vẽ ký hiệu 8), là một trong 3 di tích bể chứa nước chính còn lưu giữ tại thành phố Bosra. 
Di tích Bể chứa có mặt bằng hình vuông, mỗi chiều rộng 120m, được kè bao quanh bằng một bức tường xây bằng đá, dày 3m.
Bể có diện tích khoảng 14400m2 với chiều sâu từ 6m – 12m, có khả năng chứa 129600m3 (với chiều sâu trung bình 9m), cấp nước sinh hoạt cho khoảng 1,2 vạn người trong vòng 3 tháng. 
Bể này nhỏ hơn so với Bể chứa nước tại phía nam (Cistern – Birket al Haj, hình vẽ ký hiệu 7) với kích thước 120m x160m.
Lượng nước lớn lưu trữ trong bể cấp không chỉ cấp nước cho một thành phố lớn trong mùa khô, mà còn cấp cho các đoàn hành hương đi qua đây hai lần trong năm.  


Bể chứa nước phía đông, thành phố cổ Bosra, Deraa, SyriaSyria

Di sản Thành phố cổ Bosra, Deraa, Syria đã tồn tại khoảng 2500 năm và hầu như được bảo tồn nguyên vẹn. Người Nabataeans, La Mã, Byzantine và Umayyad, tất cả đều để lại dấu vết trong thành phố. Bosra trở thành một bảo tàng mở gắn liền với những giai đoạn quan trọng trong lịch sử ý tưởng và tín ngưỡng của nhân loại. 

Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
https://whc.unesco.org/en/list/22/
https://en.wikipedia.org/wiki/Syria
https://en.wikipedia.org/wiki/Daraa_Governorate
https://en.wikipedia.org/wiki/Bosra
https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_Theatre_at_Bosra
https://muslimheritage.com/islamic-citadel-in-busra/
https://en.wikipedia.org/wiki/Al-Omari_Mosque_(Bosra)
https://madainproject.com/al_omari_mosque_(bosra)
https://romeartlover.tripod.com/Bosra1.html
https://www.bosracity.com/pages/ecclesiastical.htm
https://www.romeartlover.it/Bosra1.html
https://www.bosracity.com/pages/market.htm

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương     

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu

Danh sách và bài viết  về Di sản thế giới tại châu Mỹ

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi